LUTYNIA W GÓRACH ZŁOTYCH

Wieś Lutynia znajduje się niedaleko Lądka Zdroju. Jest jedną z wsi należących do Gminy Lądek Zdrój. Jej zabudowania rozciągają się wzdłuż potoku Luta, zwanego także Lutym Potokiem, który jest prawym dopływem Białej Lądeckiej. Część zabudowań wsi leży także przy szosie prowadzącej z Lądka Zdroju na Przełęcz Lądecką i do miejscowości Travná w Czechach. Szosa ta pokrywa się częściowo z przebiegiem dawnej Granicznej Drogi Królewskiej, która została wytyczona i zbudowana w 2 połowie XIX w. Prowadziła z Travnej przez Przełęcz Lądecką do centrum Lądka. Przy moście św. Jana znajdowała się komora celna. Długość Drogi wynosiła prawie 6 km. Zaczęto ją budować w 1861 r. (budowa mostu w Travnej), ukończono w 1873 r.

 Obecnie do Lutyni należy przysiółek Ułęże, który kiedyś był odrębną wsią. Lutynia, podobnie jak Lądek Zdrój i inne pobliskie miejscowości, leży w Górach Złotych, na wysokości około 520-580 m n.p.m., w pobliżu takich szczytów jak Borówkowa (900 m n.p.m.), Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomóła (770 m n.p.m.) czy Modzel (691 m n.p.m.).

 Lutynia położona jest w malowniczym miejscu, na zboczach Gór Złotych, otoczona łąkami i lasami regla dolnego. Stąd rozciągają się widoki na położony w dolinie Lądek Zdrój, na horyzoncie widać Krowiarki oraz szczyty Masywu Śnieżnika – Czarną Górę (1205 m n.p.m.) i Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.).

 Lutynia powstała prawdopodobnie w XIII w. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1346 r. Wtedy należała do dóbr karpieńskich. Państwo karpieńskie były to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą dóbr był zamek Karpień, którego ruiny znajdują się na południe od Lutyni. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło. Potem wsie należące do tych dóbr różnie się rozwijały. Niektóre lepiej, inne gorzej, niektóre zanikły. Lutynia leżała na szlaku handlowym prowadzącym ze Śląska przez przełęcze Gór Złotych do Czech. Była to tzw. Droga Solna, ponieważ przewożono nią sól z podkrakowskich kopalni na Ziemię Kłodzką, do Czech, a nawet do Pragi.

 W okolicach Lutyni w XVI wieku, a także w XIX, próbowano wydobywać rudy żelaza, ołowiu i srebra. Ale złoża były małe i eksploatacja ich okazywała się nieopłacalna.

 W 1641 roku Lutynia została zakupiona przez właściciela uzdrowiska w Lądku, radcę cesarskiego Jana Zygmunta Hoffmana. Około 100 lat później należała już do miasta. Z czasem stawała się ulubionym miejscem spacerów kuracjuszy uzdrowiska. W 1784 roku zbudowano we wsi kościół św. Jana Nepomucena. Od 1830 r. istniała tu szkoła. Lutynia pozostała wsią letniskową związaną z Lądkiem, podobnie jak pobliskie Ułęże. W 1908 roku mieszkało w Lutyni 248 osób.

 Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali, przybyli nowi. Jednak trudne warunki glebowe i klimatyczne spowodowały, że wieś wyludniała się. Dziś wieś ma charakter letniskowy, wczasowy i turystyczny. W jej centrum, obok kościoła, z inicjatywy mieszkańców, zbudowano estetyczne zadaszone wiaty, które służą turystom jak i mieszkańcom, którzy organizują tu spotkania i imprezy.

 We wsi i jej najbliższej okolicy znajduje się kilka miejsc wartych zwiedzenia.

    • W centrum wsi barokowy kościół św. Jana Nepomucena z 1784 r., obok znajdują się wspomniane wyżej wiaty, a także źródełko obudowane w 1906 r. w formie domku.
    • Ruiny dawnej kopalni ołowiu i srebra Nowy Filip. W Lutyni prace górnicze były prowadzone od XVI w. W tym złożu prowadzono prace z przerwami do początków XX w. W latach 20. XX w. znów uruchomiono kopalnię. Zmodernizowano ją i dobudowano zakład przeróbki rud. Jednak już w 1927 r. kopalnia zakończyła eksploatację.
    • Czarne Urwisko to wyrobisko nieczynnego od dawna kamieniołomu bazaltu, ściana skalna ma wysokość ok. 70 m, na szczycie urwiska punkt widokowy.
  • Szwedzkie Szańce i Twierdza (710 m n.p.m.), wzniesienie, gdzie znajduje się bazaltowy komin wulkaniczny o wysokości ok. 50 m. Po przeciwnej stronie wzniesienia czynny kamieniołom bazaltu.

Lutynia, centrum wsi, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Lutynia_%28HB3%29.jpg/1024px-Lutynia_%28HB3%29.jpg

Lutynia, kośćiół św. Jana Nepomucena, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg/800px-Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg

Literatura:

Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław 2008.

Waldemar Brygier, Lądek Zdrój. Przewodnik, Wrocław.

www.ladek.pl

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lutynia_(powiat_k%C5%82odzki)

Oprac. ES

Orłowiec – malownicza wieś w Górach Złotych

Orłowiec leży w Górach Złotych, niedaleko Złotego Stoku i Lądka Zdroju. Jego zabudowania rozciągają się wzdłuż lokalnej drogi prowadzącej z Przełęczy Różaniec (583 m n.p.m.) do szosy Złoty Stok – Lądek Zdrój. Przez wieś płynie potok Orliczka, dopływ Białej Lądeckiej. Miejscowość leży na wysokości 450-550 m n.p.m., w otoczeniu takich szczytów jak: (Jawornik Wielki (872 m n.p.m.), Orłówka (830 m n.p.m.), Jawornik Mały (768 m n.p.m.), Krowia Góra Mała (755 m n.p.m.), Wójtowa Góra (740 m n.p.m.). Zabudowania wsi są malowniczo położone w dolinie potoku Orliczka, wśród łąk i zagajników. Obszar wsi znajduje się w granicach Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. W pobliżu znajdują się inne, malownicze wsie: Lutynia, Wójtówka (http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2018/03/10/290/), a także tereny dawnej wsi Wrzosówka

(http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/11/15/wrzosowka/).

Orłowiec został założony w pierwszej połowie XIV w., pierwsza wzmianka o tutejszych dobrach lennych, należących do większego majątku, pochodzi z 1346 r. Dziesięć lat później dobra zostały opuszczone, prawdopodobnie z powodu trudnych warunków naturalnych. W pierwszej połowie XVI w. założono ponownie wieś Orłowiec. Mieszkańcy w większości byli katolikami. Wieś należała do parafii w Radochowie. W XVIII w. przez Orłowiec przebiegała droga z Lądka Zdroju przez przełęcz Różaniec do wsi Bila Woda.

W XVIII i XIX w. wieś miała charakter rolniczy. Potem rozwinął się lokalny przemysł, rzemiosło i handel. W 1867 r. mieszkało w niej 588 osób. W drugiej połowie XIX w. miejscowość zaczęła nabierać charakteru turystycznego i letniskowego. Prowadził tędy szlak na Jawornik Wielki i na Przełęcz Różaniec. Na początku XX w. zbudowano tu budynek straży granicznej.

Po II wojnie światowej do Orłowca napłynęli nowi mieszkańcy, jednak trudne warunki klimatyczne i bytowe spowodowały, że wieś nie rozwijała się dynamicznie. Dzisiaj Orłowiec jest wsią letniskową. Są tu pensjonaty i ośrodki wypoczynkowe. Wieś ma wybitne walory krajobrazowe. Przebiega tędy czerwony Główny Szlak Sudecki ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju. W okolicach można uprawiać turystykę pieszą i rowerową. Bliskość kurortu Lądek Zdrój, Złotego Stoku, Stronia Śląskiego, Masywu Śnieżnika, Jaskini Niedźwiedziej jeszcze bardziej uatrakcyjnia wypoczynek w tej miejscowości.

W Orłowcu znajduje się kilka zabytkowych budowli. Ciekawy jest kościół filialny pw. św. Sebastiana. Pochodzi z około 1600 r. Pierwotnie był w stylu renesansowym. W XVIII w. został zbarokizowany. Jest to budowla jednonawowa z prostokątnym prezbiterium i niską wieżą nakrytą hełmem z latarnią. Wyposażenie wnętrza pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Utrzymane jest w stylu późnego baroku z elementami neoklasycyzmu. Ołtarz główny oraz inne elementy wyposażenia są dziełem rzeźbiarza Michała Ignacego Klahra (1727-1807), syna sławnego Michała Klahra Starszego (1693-1742). Kościół znajduje się na małym, nieużytkowanym cmentarzu, otoczonym murem. Naprzeciw wejścia do kościoła jest brama, a obok kaplica z 2 poł. XVIII w. lub z początków XIX w. w stylu barokowym.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/SM_Or%C5%82owiec_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw_Sebastiana_%287%29_ID_592856.jpg/1024px-SM_Or%C5%82owiec_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw_Sebastiana_%287%29_ID_592856.jpg

Kościół filialny pw. św. Sebastiana w Orłowcu, fot. Sławomir Milejski

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Kosciol_w_Orlowcu.jpg/800px-Kosciol_w_Orlowcu.jpg

Kościół w Orłowcu, brama i kaplica, fot. Tomasz Leśniowski

W Orłowcu zachowały się też dawne zabudowania dworskie. W ich skład wchodzi dwór (XVI-XVIII w.), oficyna mieszkalno-gospodarcza (XVIII-XX w.), budynek bramny (XVIII-XIX w.), obora (koniec XIX w.). Niestety są w złym stanie.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/2015_Dw%C3%B3r_w_Or%C5%82owcu_01.JPG/1024px-2015_Dw%C3%B3r_w_Or%C5%82owcu_01.JPG

Pozostałości dworu w Orłowcu, fot. Jacek Halicki

Oprac. ES

Literatura:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Or%C5%82owiec

Wójtówka

W najbliższych okolicach Lądka Zdroju jest wiele ciekawych miejsc i zakątków. Jeden z takich obszarów leży na północ od miasta, między granicą polsko-czeską, drogą z Przełęczy Różaniec przez Orłowiec do Lądka Zdroju oraz drogą z Przełęczy Lądeckiej do Lądka Zdroju. Są to południowo-zachodnie zbocza Borówkowej (900 m n.p.m.), jednego z najwyższych szczytów Gór Złotych. Znajdują się tu też niższe szczyty, m.in.: Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomółka (774 m n.p.m.), Orłówka (830 m n.p.m.), Wójtowa Góra (740 m n.p.m.). Na przełomie XIX i XX w. i w pierwszej połowie XX w. były to popularne tereny spacerów turystów i kuracjuszy z Lądka Zdroju. Po II wojnie światowej z uwagi na bliskość granicy polsko-czeskiej przestano tu zaglądać. Szlaki turystyczne wyznaczono w innych miejscach i obszary te zastały zapomniane. Wsie znajdujące się na tym terenie rozwijały się słabo z uwagi na trudne warunki klimatyczne i glebowe. Do dziś przetrwały: Lutynia, Orłowiec i Wójtówka. Natomiast Wrzosówka po II wojnie światowej wyludniła się całkowicie. O jej historii można przeczytać tu:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/?s=wrzos%C3%B3wka

Wójtówka

Wójtówka jest wsią sołecką należącą do Gminy Lądek Zdrój. Leży w środku opisanego wyżej obszaru, w dolinie Borówkowego Potoku, między szczytami: Wójtową Górą, Małą Borówkową i Rasztowcem. Przez wieś przechodzi czerwony szlak pieszy ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju oraz niebieski szlak rowerowy.

Zabudowania wsi Wójtówka, fot. J. Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg/1280px-2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg

W połowie XIV wieku Wójtówka wzmiankowana jest w dokumencie, wydanym przez króla Czech Jana Luksemburskiego, jako wieś należąca do państwa karpieńskiego. Państwo karpieńskie to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą tych dóbr był zamek Karpień. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło, a dawne wsie należące do niego przyłączono do dóbr królewskich. Wójtówka prawdopodobnie została wtedy opuszczona. W 1541 r. założono ją ponownie jako wieś kameralną, czyli zarządzaną przez urząd państwowy – kamerę. Wzmianki w dokumentach mówią, że w 1571 r. grunty wsi były użytkowane przez mieszczan lądeckich jako pola uprawne i pastwiska. Na początku XVII w. we wsi mieszkało około 20 drobnych gospodarzy (zagrodników), którzy posiadali nieduże zabudowania mieszkalne i gospodarcze oraz niewielkie grunty. W czasie wojny trzydziestoletniej Wójtówka podupadła. Na jej mieszkańców nałożono kontrybucję, skutkiem czego większość z nich opuściła wieś.

W drugiej połowie XVII w. Wójtówkę kupił (podobnie jak inne wsie należące do dawnego państwa karpieńskiego) Siegmund Hoffman von Lichtenstein. Z ziem tych ustanowił swoje dobra z główną siedzibą w Ober Thalheim. Jednak już w połowie następnego wieku spadkobiercy Siegmunda Hoffmana von Lichtenstein sprzedali Wójtówkę i inne wsie miastu Lądek. Wieś rozwijała się powoli. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa. Czynny był tu młyn. W połowie XIX wieku osada stała się samodzielną gminą wiejską nie należącą do Lądka.

 We wsi mieszkali katolicy i od 1830 roku posiadali kaplicę. Ok. 1840 r. przybyła tu grupa baptystów, którzy ustanowili w Wójtówce główny ośrodek swojej gminy dla całego Hrabstwa Kłodzkiego. Nabożeństwa odprawiali w prywatnym domu. Jednak już w połowie XIX w. część babtystów wyemigrowała do Ameryki, a pozostali przyłączyli się do ewangelików.

 W 2 poł. XIX w. Wójtówką zainteresowali się turyści i kuracjusze z Lądka. Dla ich wygody powstała we wsi gospoda, jednak wieś nie stała się miejscowością letniskową, w której turyści zatrzymywaliby się na dłużej, raczej była tylko celem wycieczek z sąsiedniego Lądka. Pod koniec XIX w. w Wójtówce mieszkało około dwieście osób.

Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali. Nowe władze ze względu na bliskość granicy państwowej nie osiedlały tu nowych mieszkańców. Wieś została zasiedlona częściowo. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i pracowali w pobliskich większych miejscowościach. Współcześnie odnotowuje się większe zainteresowanie miejscowością. Jej położenie, łąki i lasy wokół oraz bliskość kurortu, jakim jest Lądek Zdrój, zwabiają turystów. W Wójtówce powstają pensjonaty i domy letniskowe.

Kościołek pw. św. Antoniego w Wójtówce

 http://images.polskaniezwykla.pl/medium/313546.jpg

 

Kościółek pw. św. Antoniego w Wójtówce, fot. Jacek Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg/1024px-2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg

 W Wójtówce bardzo długo nie było żadnego obiektu sakralnego. Pierwszy, który nie zachował się, zbudowano w latach 1830-1845. W latach 1853-1854, z inicjatywy właściciela dóbr Kleina, wzniesiono kaplicę mszalną pw. św. Antoniego Padewskiego. Kaplica nadal służy mieszkańcom wsi, jest kościołem filialnym parafii pw. Narodzenia NMP w Lądku Zdroju.

Kaplica jest nieduża, reprezentuje skromny styl lokalnego budownictwa, który w tym wypadku jest połączeniem późnego baroku i wczesnego neoklasycyzmu. Ściana szczytowa zwieńczona jest charakterystycznym trójkątnym zwieńczeniem, co jest rozwiązaniem stosowanym jeszcze w 2 poł. XVII w. Budowla nie posiada wieży, dach wieńczy nieduża sygnaturka. Wnętrze kaplicy pokryto dekoracyjną polichromią. Znajduje się tu dzwon z 1799 r. Ołtarz, figury i droga krzyżowa pochodzą z XIX wieku.

W Wójtówce zachowało się kilka domów mieszkalnych i gospodarczych pochodzących z końca XIX i początków XX wieku. Jest również kilka figur przydrożnych i krzyży.

 oprac. ES

 Literatura:

WOJTÓWKA

https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C3%B3jt%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_dolno%C5%9Bl%C4%85skie

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/42300,wojtowka-kosciol-p-w–sw–antoniego-.html

Wrzosówka

 W zakątku Gór Złotych, wyznaczonym przez granicę polsko-czeską i drogę z Przełęczy Różaniec przez Orłowiec do Lądka Zdroju leży kilka małych wsi. Są to Orłowiec, Lutynia, Wójtówka i Wrzosówka. O ile trzy pierwsze miejscowości przetrwały i są obecnie sołectwami należącymi do Gminy Lądek Zdrój, to Wrzosówka jest wsią zanikającą. Niewiele po niej zostało, na mapie tylko nazwa, a w terenie mały, uroczy kościółek pw. św. Karola Boromeusza, pozostałości po domach, drzewa owocowe i krzewy w dawnych ogrodach, zarastająca droga.

 

Kościółek pw. św. Karola Boromeusza we Wrzosówce, fot. Tomasz Leśniowski, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Wrzosowka._Kaplica.jpg/1024px-Wrzosowka._Kaplica.jpg

Dawna wieś jest bardzo ładnie położona na południowym stoku Borówkowej (900 m n.p.m.), obok dwóch mniejszych szczytów – Gomółki (770 m n.p.m.) i Małej Borówkowej (786 m n.p.m.), niedaleko Przełęczy Lądeckiej (665 m n.p.m.). Wieś leży na wysokości 600-650 m n.p.m., na północ od Lutyni, w górnej partii doliny Lutego Potoku. Na granicy Lutyni i Wrzosówki znajduje się Skalny Wąwóz, kiedyś zwany „Piekłem”. Jest to długi na ok. 10 m wąwóz utworzony z gnejsów gierałtowskich osiągających wysokość 30-40 m. Za wąwozem rozciąga się teren dawnej wsi. Są tu piękne łąki, małe zagajniki. Roztaczają się stąd rozległe widoki. Najbliżej widać Lutynię, dalej Lądek Zdrój, a na horyzoncie Krowiarki oraz szczyty Masywu Śnieżnika – Czarną Górę (1205 m n.p.m.) i Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.).

Wrzosówka od początku swojego istnienia była niedużą wsią. Pierwsze zabudowania gospodarstwa leśnego pojawiły się tu pod koniec XVI w. Wkrótce przyszła wojna trzydziestoletnia, podczas której domostwa zostały zniszczone. Około 1660 r. odbudowano leśniczówki, pojawiły się nowe domy. Wieś należała do radcy cesarskiego Johanna Sigmunda Hoffmana von Leuchtenstein. W 1736 r. została zakupiona przez miasto Lądek, a w XIX w. stała się samodzielną gminą wiejską. Istniało tu około dwudziestu gospodarstw. W XIX w. funkcjonował młyn wodny, a w latach 1830-1845 zbudowano mały kościółek pw. św. Karola Boromeusza. Obok kaplicy istniała gospoda. Niedługo przed II wojną światową zaczął działać duży pensjonat – „Dom Marynarza”. Przez Wrzosówkę przebiegał niegdyś szlak turystyczny z Lądka Zdroju na Borówkową, która była popularnym celem wycieczek z Lądka Zdroju, Javorníka czy nawet Złotego Stoku. Dawniej na szczycie istniała infrastruktura turystyczna – wieża widokowa, małe schronisko, bufet. Wrzosówka była więc miejscem, gdzie turyści i kuracjusze, w drodze na Borówkową, zatrzymywali się na odpoczynek oraz regenerację sił w gospodzie.

Po II wojnie wieś zaczęła zamierać. Dawni mieszkańcy wyjechali do Niemiec. Nowa rzeczywistość polityczna i ustrojowa oraz bliskość granicy państwa sprawiły, że powojenne władze Polski celowo nie zasiedlały wsi. Zamieszkała tu tylko jedna rodzina, która zresztą w latach 70. XX w. także wyprowadziła się. Pozostałe domy popadły w ruinę, do czego przyczyniali się okoliczni mieszkańcy, pozyskujący materiał budowlany w opuszczonych zabudowaniach. Zmieniono przebieg szlaków turystycznych tak, aby nie zbliżały się za bardzo do granicy, poprowadzono je bliżej Lądka Zdroju. Turyści i kuracjusze odwiedzający Lądek Zdrój w latach 60., 70., czy 80. XX w. nie wiedzieli, że tuż obok uzdrowiska znajdują się ciekawe i piękne tereny. Nie wspominali o tym przewodnicy, nie prowadzono tu wycieczek. I tak wieś, tętniąca niegdyś życiem, została zapomniana. Ale piękne miejsce, cisza i przyroda przyciągały marzycieli, chcących tu zamieszkać. W dawnej szkole powstała galeria sztuki z pracami malarza Andrzeja Hałajkiewicza, tzw. „Kajówka” (czynna w okresie letnim). Ktoś inny zaadoptował jeden z domów na domek letniskowy. Kościółek pw. św. Karola Boromeusza został wyremontowany i w 2001 r. poświęcony przez Kardynała Henryka Gulbinowicza. Obok kościółka powstała figura św. Floriana, bowiem miejsce to upodobali sobie strażacy, organizując tu swoje uroczystości i pikniki.

Dziś przez Wrzosówkę nie przebiega żaden turystyczny szlak pieszy, jednak istnieje ścieżka spacerowa i trasa rowerowa, więc także i tędy wędruje się już na Borówkową. Po II wojnie światowej także szczyt Borówkowej przestał być odwiedzany przez turystów. Turystyczne obiekty na szczycie popadły w ruinę i nie zostały odbudowane. W latach powojennych, z uwagi na strategiczne położenie szczytu na granicy polsko-czeskiej, wtedy pilnie strzeżonej, Borówkowa została zapomniana. Po 1989 r. sprawy zaczęły się trochę zmieniać, ale miejsce na razie znane było tylko okolicznym mieszkańcom. W 2006 r. Czesi wybudowali na szczycie nową wieżę widokową, powstały także: punkt gastronomiczny, wiaty turystyczne, stoły i ławki, a także tablice informacyjne o historii zagospodarowania szczytu. I znów Borówkowa stała się popularnym i łatwo dostępnym miejscem, chętnie odwiedzanym przez turystów oraz mieszkańców Ziemi Kłodzkiej, okolic czeskiego Javorníka oraz Ziemi Nyskiej.

 

Bibliografia:

Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław 1998.

Krzysztof R. Mazurski, Góry Złote i Lądek Zdrój, Wrocław 1999.

Irena Niedźwiecka-Filipiak, Jerzy Potyrała, Przywrócenie do życia przygranicznej wsi Wrzosówka [www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TArch2/Niedzwiecka.pdf].

www.wikipedia.pl

 opr. E.S.

A tu ciekawy opis szlaków i ścieżek w okolicach Wrzosówki:

http://medartzasada.blogspot.com/2016/02/gory-zote-2015.html

 

Travná i Przełęcz Lądecka

Travná to wieś w Czechach, położona w Górach Złotych, kilka kilometrów na południowy zachód od Javorníka. Z Javorníka do Travnej prowadzi malownicza droga, wspinająca się serpentynami na grzbiet Gór Złotych. Wiedzie do przejścia granicznego Lutynia – Travná, usytuowanego na Przełęczy Lądeckiej (665 m n.p.m.), które funkcjonowało do 31 grudnia 2007 r. Po wejściu Polski i Czech do strefy Schengen granicę można swobodnie przekraczać pieszo, rowerem czy samochodem. Od przejścia jest kilka kilometrów do centrum uzdrowiska w Lądku Zdroju.

Travná jest małą wsią, od 1960 r. jest częścią Javorníka. To osada o dawnym rodowodzie. Pierwsza wzmianka o niej pojawiła się w roku 1295. Jej powstanie (podobnie jak powstanie Javorníka) wiąże się z istnieniem dawnego szlaku handlowego przecinającego Góry Złote, prowadzącego ze Śląska na Ziemię Kłodzką. Szlak zwano Drogą Solną, ponieważ przewożono nią sól z podkrakowskich kopalni na Ziemię Kłodzką i dalej do Czech, nawet do Pragi.

We wsi znajduje się neogotycki kościół pw. Najświętszej Marii Panny, wybudowany w latach 1879-1881 według projektu Friedricha von Schmidta. Ten wiedeński architekt jest autorem projektu neogotyckiego ratusza w Wiedniu, jak również wielu innych budowli sakralnych i świeckich w Wiedniu oraz innych miastach Austrii i Czech. Inny ciekawy obiekt w Travnej to kaplica odpustowa pw. Matki Boskiej z La Salette zbudowana w latach 1857-1858. Pierwsza, drewniana kaplica powstała w 1851 r. z inicjatywy Veroniki Eichinger jako wotum za uzdrowienie. W pobliżu źródełko i krajobrazowa droga krzyżowa.

Travná, kościół pw. Najświętszej Marii Panny

 

Widoki z Travnej na Przedgórze Sudeckie

Trakt handlowy w poprzek Gór Złotych przebiegał w różnych miejscach. Początkowo prowadził z Lądka dzisiejszą ulicą Leśną, obok zamku Karpień, przez Przełęcz Karpowską, Rakową Dolinę (Rači udoli), koło zamku Rychleby i do Javorníka. Drogą tą przeprawiali się niegdyś husyci. Na Przełęczy Karpowskiej istniała gospoda, której biskup Schaffgotsch udzielił pozwolenia na obsługiwanie podróżnych. Była też droga przez wieś Zálesi. Funkcjonowała także droga przez Travną, lecz była niewygodna i wąska. W połowie XIX w. rozpoczęto budowę porządnej, bitej drogi, która pokrywa się z obecną szosą. Ukończono ją w 1873 r.

Szosa jest ciekawa i widokowa, zarówno po polskiej, jak po czeskiej stronie. Z Javorníka do Travnej wiedzie serpentynami do góry, przez łąki i zagajniki. Niedaleko przed Przełęczą Lądecką jest mały parking i sklepik, w którym Polacy zwykle zaopatrują się w dobre czeskie towary – piwo, alkohole, słodycze. Stąd rozpościerają się widoki na północny wschód, widać zalesione stoki Gór Złotych, a dalej równinne tereny Przedgórza Paczkowskiego. Dalej znajduje się czeski pensjonat (Penzion & Restaurace Celnice ***). Po polskiej stronie przełęczy także jest parking. Ostatnio został wyremontowany. Mają być jeszcze miejsca do biwakowania i specjalna wiata do grilla. Inwestorem tej małej, ale bardzo potrzebnej, inwestycji jest miasto Lądek. Z tego miejsca także roztaczają się widoki. W dole, wśród łąk, leży wieś Lutynia, w dali widać zabudowania Lądka, a daleko widać szczyty Masywu Śnieżnika. Dalej szosa prowadzi w dół do Lądka Zdroju. Niedaleko, po lewej stronie znajduje się kamieniołom bazaltu, usytuowany na zboczu wzniesienia Szwedzkie Szańce (710 m n.p.m.). Ulicą Graniczną, a następnie ulicą Wolności wjeżdża się do centrum uzdrowiska.

Przełęcz Lądecka (665 m n.p.m.) to obniżenie w Górach Złotych między szczytami Borówkowa (900 m n.p.m.) i Maselnica (711 m n.p.m.). Ponieważ jest tu wygodny parking i miejsce biwakowe, to dobry punkt do rozpoczęcia wycieczek. Na północ prowadzi zielony szlak na Borówkową. Na szczycie Borówkowej od 2006 r. funkcjonuje nowa wieża widokowa o wysokości 25,4 m, wybudowana przez władze Javorníka. Pierwsze obiekty turystyczne (wieże widokowe i niewielkie schroniska) powstawały na Borówkowej już pod koniec XIX w. Z wieży ciekawe widoki na Ziemię Kłodzką, czeski Śląsk i Przedgórze Sudeckie. Ze szczytu można na parking powrócić tą samą drogą albo iść dalej, do Przełęczy Różaniec (583 m n.p.m.). Stamtąd szlakiem zielonym, następnie czerwonym dojść do wsi Orłowiec, a dalej szlakiem czerwonym do Lądka Zdroju. Można także z Borówkowej wrócić na parking nieco okrężną drogą przez wsie Wrzosówka i Lutynia.

Opis trasy tu:

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/2012/03/06/borowki-i-wrzosy/

Idąc na południe od Przełęczy Lądeckiej szlakiem zielonym można dojść do skał Trojak (766 m n.p.m.), ruin zamku Karpień i Przełączy Karpowskiej (753 m n.p.m.).

Widok z Przełęczy Lądeckiej w stronę Lądka Zdroju, fot. Miezian

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Prze%C5%82%C4%99cz_L%C4%85decka_od_strony_polskiej.jpg/1024px-Prze%C5%82%C4%99cz_L%C4%85decka_od_strony_polskiej.jpg

 Widok na Borówkową z Przedgórza Paczkowskiego, fot. Aleksander Sowa

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Borowkowa-kamienica.jpg/800px-Borowkowa-kamienica.jpg

 Wieża widokowa na Borówkowej, fot. Jacek Halicki

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/2015_Wie%C5%BCa_widokowa_na_Bor%C3%B3wkowej_01.jpg/1024px-2015_Wie%C5%BCa_widokowa_na_Bor%C3%B3wkowej_01.jpg

Przełęcz Lądecka i Karpowska oraz Borówkowa były miejscami, gdzie począwszy od lat 80. XX w. zaczęły spotykać się grupy opozycjonistów polskich i czeskich.

 opr. E.S.

Ciekawe informacje tutaj:

http://ladekzdroj.w.interiowo.pl/granica.html

http://ladekzdroj.w.interiowo.pl/borowkowa.html

Javorník – urocze czeskie miasteczko w Górach Złotych

 

Gdy podróżujemy drogą krajową nr 46, na odcinku między Paczkowem a Otmuchowem, po prawej stronie u podnóża Gór Złotych widać zabudowania kilku miejscowości. Leżą one już w Czechach, na obszarze, gdzie granica polsko-czeska wcina się klinem (tzw. cypel jawornicki) między Ziemię Kłodzką a obszary Dolnego Śląska i Opolszczyzny. Historycznie jest to część Śląska – Śląsk Czeski bądź Śląsk Morawski (dawniej Śląsk Austriacki). Są to ziemie śląskie, które po pierwszej wojnie śląskiej między Austria a Prusami (1740-1742) pozostały przy monarchii habsburskiej i należały do niej do 1918 r., a potem weszły w skład Czechosłowacji.

Największą miejscowością w cyplu jawornickim jest Javorník. Jest to małe miasto położone u podnóża Gór Złotych, u wylotu jednej z dolinek, nad rzeczką Javorník. Liczy prawie 3000 mieszkańców, a jego powierzchnia wynosi 7744 ha. Należy do powiatu Jesionik (kraj ołomuniecki).

Miasteczko zostało założone w średniowieczu. W 2 połowie XIII w. w strategicznym miejscu książę świdnicki Bolko I, w porozumieniu z biskupem wrocławskim Janem Romką, w celu obrony Śląska przed czeskim królem Wacławem II, zbudował zameczek na skalnym cyplu i wokół niego gród. Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1307 r. W 1348 r. książęta świdniccy odstąpili (czy też odsprzedali) gród biskupowi Przecławowi z Pogorzeli. Od tego czasu gród i okolica należały do ziem biskupstwa wrocławskiego, czyli do Księstwa Nyskiego, podobnie jak pobliskie miasta: Otmuchów, Paczków, Nysa i inne. Wkrótce zameczek stał się letnią rezydencją biskupów wrocławskich.

W XV w. Javorník został zniszczony w czasie wojen husyckich. Odbudowa i rekonstrukcja została przeprowadzona pod koniec XV w. przez biskupa Jana Rotha. Zameczek nazwano wtedy Jánský Vrch (czyli Janowe Wzgórze) na cześć patrona diecezji wrocławskiej św. Jana Chrzciciela.

W XVIII w. zamek został przebudowany w stylu barokowym przez biskupa Filipa Gotharda Schaffgotscha (1716-1795), który mieszkał tu na stałe. Było to miejsce jego dożywotniego wygnania. Biskup został wybrany w 1747 r. dzięki poparciu króla pruskiego Fryderyka II. Jednak podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) biskup odstąpił od popierania Prusaków i skłonił się ku katolickim Habsburgom. Za to w 1766 r. został skazany na banicję i do końca życia mieszkał w Javorníku. Stąd administrował austriacką częścią diecezji wrocławskiej i ustanowił Wikariat Generalny dla Śląska Austriackiego. Zmarł w Javorníku, został pochowany w Cieplicach. W czasie swojego długiego życia na wygnaniu biskup zadbał o wygody na zamku. Przebudował go w stylu barokowym, a wokół budowli założył ogrody.

Ponieważ biskup był miłośnikiem sztuk, otoczył się znanymi artystami. Szczególnie lubił muzykę. W 1769 r. zaprosił m.in. znanego austriackiego kompozytora i muzyka Karla Dittersa von Dittersdorf (1739-1799). Kompozytor przebywał w Javorníku prawie trzydzieści lat. Tu skomponował około czterdzieści oper komicznych. Jest uznawany za najważniejszego twórcę opery komicznej. Aby przypominać tradycje muzyczne Javorníka, organizowane są na zamku festiwale muzyczne im. Karla Dittersa von Dittersdorf oraz koncerty.

Następcy biskupa Schaffgotscha nadal modernizowali i upiększali zamek, również zapraszali znane osobistości ze świata sztuki. Często w Javorníku przebywał znany śląski poeta romantyczny Joseph von Eichendorff (1788-1857).

W czasie II wojny światowej w Javorníku mieszkał arcybiskup wrocławski kardynał Adolf Bertram (1859-1945). Zmarł tam w lipcu 1945 r. i został pochowany na cmentarzu w Javorníku w grobie biskupa Josepha Hohenlohe. Dopiero w 1991 r. spoczął w katedrze metropolitalnej we Wrocławiu.

 Zamek Jánský Vrch – Janowe Wzgórze

Zamek Jánský Vrch to potężna budowla, położona na skale wznoszącej się nad Javorníkiem i doskonale widoczna z daleka, z polskiej strony granicy, z okolic Paczkowa i Otmuchowa. Kilkukrotne przebudowy zamku spowodowały, że nie zachował się w pierwotnym, średniowiecznym kształcie, choć przypuszczać należy, że budowla powstała na średniowiecznych fundamentach, a dawny kształt zamku był podobny do dzisiejszego. Zamek posiadał okrągłą wieżę w miejscu dzisiejszej wieży zegarowej. Otoczony był murami obronnymi i fosami. Pierwsza duża przebudowa miała miejsce po najazdach husyckich, w latach 80. XV w. Następnej przebudowy dokonał biskup Filip Gothard Schaffgotsch w XVIII w., zamieniając warownię obronną na wygodny pałac. Ostatnia przebudowa miała miejsce na przełomie XVIII i XIX w. za czasów biskupa Josepha Christiana Hohenlohe (1740-1814, biskup wrocławski w latach 1795-1817). Wtedy przebudowano wieżę pałacową, utworzono rozległy dziedziniec zewnętrzny z dwoma pawilonami i tarasami, w miejscu dawnych murów obronnych i fos założono angielski park krajobrazowy.

Zamek Jánský Vrch

 

Na dziedzińcu zamkowym

Zamek można zwiedzać na dwóch trasach. Pierwsza wiedzie przez pomieszczenia reprezentacyjne, komnaty umeblowane XIX-wiecznymi meblami, kaplicę i salę koncertową. W sali koncertowej zwiedzający wysłuchują krótkiego koncertu. Można także obejrzeć unikalną kolekcję fajek. Druga trasa prezentuje pomieszczenia gospodarcze zamku, kuchnie, wewnętrzne dziedzińce, pomieszczenia dla służby itp. Zwiedzanie można zakończyć spacerem po obszernym dziedzińcu zewnętrznym, z którego roztaczają się dalekie widoki na Góry Złote oraz Przedgórze Sudeckie, gdzie widać Paczków, Otmuchów, Nysę, Jezioro  Otmuchowskie i Nyskie. U stóp zamku leży Javorník.

Javorník

W miasteczku zachwycają ciekawe kamieniczki. Jest także barokowy kościół Trójcy Świętej, wybudowany w latach 1715-1725. Ciekawą budowlą jest kościół cmentarny św. Krzyża z XIII w. o cechach romańskich i gotyckich. W Javorníku jest Muzeum Miejskie, a w nim można obejrzeć wystawy poświęcone historii regionu Javornicko. Można zobaczyć wnętrze wiejskiej chaty, warsztat rzemieślniczy, wnętrze dawnej apteki. Jest kolekcja minerałów, obrazów malowanych na szkle, a także ekspozycja poświęcona życiu i twórczości kompozytora Karla Dittersa von Dittersdorf.

Javorník

 Javorník, kamieniczki

Kościół pw. Trójcy Świętej

Do Javorníka z polskiej strony można dojechać przez dawne przejścia graniczne: Paczków – Bilý Potok oraz Dziewiętlice – Bernartice. Z okolic Paczkowa i Otmuchowa przez Javorník prowadzi krótsza droga do Lądka Zdroju. Dawniej, przed przystąpieniem do strefy Schengen, trzeba było jechać okrężną drogą nr 390 przez Złoty Stok albo nawet przez Kłodzko (w czasie dużych opadów śniegu droga nr 390 była nieprzejezdna). Z Javorníka należy jechać na południowy zachód, w kierunku przejścia granicznego Travná – Lutynia, malowniczą szosą pnącą się serpentynami do góry. Po niedługim czasie przejeżdża się przez wieś Travná, a stamtąd już blisko do Przełączy Lądeckiej (665 m n.p.m.) i Lądka Zdroju. O Travnej i innych ciekawych miejscach w tym regionie niebawem.

Opr. ES

Przydatne informacje na stronach:

https://www.zamek-janskyvrch.cz/cs

http://www.navstivtejeseniky.cz/pl/cel/zamek-jansky-vrch

http://obiezyswiat.org/index.php?gallery=18940

www.informacja-turystyczna.nysa.pl

Złoty Stok – najstarszy i największy ośrodek wydobycia i hutnictwa złota na ziemiach polskich

Złoty Stok to małe miasto (ok. 3000 mieszkańców), malowniczo położone u podnóża Gór Złotych (Sudety Wschodnie). Od wczesnego średniowiecza był tu ośrodek górnictwa złota. Historia miasta związana jest ściśle z dziejami górnictwa i hutnictwa w tym rejonie. Jeśli była dobra koniunktura na wydobycie złota, to i miasto rozwijało się prężnie. Gdy górnictwo podupadało, miasto również. Złoty Stok to najstarszy i największy ośrodek wydobycia i hutnictwa złota w Polsce. Najstarsze ślady prac górniczych datowane są na X w. W ciągu 700 lat trwania prac górniczych pozyskano tu ok. 16 ton złota. Pierwszy dokument mówiący o pracach górniczych pochodzi z 1273 r. Wydał go książę śląski Henryk IV Probus, który zezwolił cystersom z opactwa w pobliskim Kamieńcu (dziś Kamieniec Ząbkowicki) na prowadzenie robót górniczych. Nie wiadomo, kiedy Złoty Stok otrzymał prawa miejskie. Na pewno przed rokiem 1334, z którego pochodzi najstarszy dokument je potwierdzający. Miasto należało do Piastów śląskich i było częścią księstwa ziębickiego. W 1358 r. zostało wykupione przez księcia świdnickiego Bolka II. Książę nie miał potomków. W 1392 roku, po śmierci jego żony, Agnieszki Habsburżanki, miasto zostało włączone do Korony Czeskiej jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, która została żoną Karola IV, króla czeskiego i cesarza niemieckiego.

W 1491 r. Złoty Stok otrzymał status Wolnego Miasta Górniczego, co oznaczało specjalne przywileje. Początek XVI wieku to okres rozkwitu górnictwa i hutnictwa. W Złotym Stoku i okolicy działało sto kilkadziesiąt kopalni i kilkanaście małych hut. Roczne wydobycie złota wynosiło od 60 do 140 kg. Stanowiło to ok. 8% produkcji złota w Europie. Wydobyciem złota i hutnictwem w Złotym Stoku zajmowały się bogate rody arystokratyczne i kupieckie, na przykład Fuggierowie, Turzonowie, Welsowie, Imhoffowie. Złoto ze złotostockich kopalni dostarczano na dwory królewskie, książęce oraz biskupie. W latach 1507-1621 działała tu mennica założona przez książąt ziębickich. Bito w niej srebrne grosze i złote dukaty z wizerunkiem księcia ziębickiego. Budynek mennicy, zbudowany w 1520 r., zachował się do dziś.

Pod koniec XVI wieku przemysł wydobywczy i hutniczy zaczął podupadać. Związane to było z napływem do Europy złota z niedawno odkrytej Ameryki. A złotostockie złoża wyczerpywały się, coraz częstsze były katastrofy górnicze. Wtedy aptekarz Hans Scharffenberg opracował metody pozyskiwania arsenu z hałd kopalnianych oraz produkcji arszeniku. Zastosowano je w Złotym Stoku i wkrótce ośrodek ten stał się jednym z głównych miejsc produkcji arszeniku (tlenek arsenu, As2O3), który dawniej był popularnym środkiem do zwalczania gryzoni. Arszenik, w minimalnych dawkach, był także składnikiem pewnych specyfików medycznych. Nadal w kopalniach złotostockich pozyskiwano złoto, lecz teraz nie było ono głównym produktem.

W 1742 r., po zakończeniu pierwszej wojny śląskiej między Prusami a Austrią, Złoty Stok wraz z całym prawie Śląskiem przeszedł pod panowanie pruskie. Dalsze wojny o Śląsk spowodowały zastój w tutejszym przemyśle. Wydobycie złota i arsenu wznowiono pod koniec XVIII w. W połowie XIX wieku opracowano nowe metody pozyskiwania złota z wydobytych rud. W Złotym Stoku zastosował je Wilhelm Güttler, który w 1883 r. wykupił wszystkie tereny górnicze w mieście i okolicy. Tereny te należały do rodziny Güttlerów do 1945 r.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Z%C5%82oty_Stok_-_rynek_1.jpg/800px-Z%C5%82oty_Stok_-_rynek_1.jpg

Złoty Stok, ulica 3 Maja, w głębi wieża kościoła pw. św. Barbary, fot. Grzegorz Wysocki

Po II wojnie światowej Dolny Śląsk wrócił do Polski. Niemcy, opuszczając Złoty Stok, przekazali kopalnię polskiemu zarządowi, który kontynuował eksploatację złóż. Podjęto prace poszukiwawcze nowych pokładów, badano także złoża pod kątem obecności uranu. Z Górnego Śląska sprowadzono górników. Nadal produkowano arsen i złoto. Najpierw zakłady górniczo-hutnicze otrzymały nazwę „Przemysł Arsenowy”, potem „Zakłady Przemysłu Arsenowego”, a od 1956 r. nazywały się „Kopalnia Arsenu Złoty Stok”.

W 1962 roku, nie podając konkretnych powodów, kopalnię zamknięto. Było to odgórne zarządzenie władz. Do dziś nie znana jest prawdziwa przyczyna. Wydaje się, że w okresie powojennym kopalnia przynosiła zyski. Rocznie wydobywano ok. 20-30 kg złota. Jednak w 1961 r. ilość urobku spadła nagle do 7 kg. Po 1962 r. kopalnia została opuszczona. Urządzenia niszczały, a woda zalewała wyrobiska.

Na przestrzeni całego okresu wydobywczego, czyli przez 700 lat, wydobyto w Złotym Stoku ok. 16 ton czystego złota i 126 tys. ton arszeniku. Po 1962 r. część zakładów przetwórczych wykorzystano do produkcji mączki kamiennej i pigmentów. Nazwano je „Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok”. W 1976 r. połączono je z przedsiębiorstwem „Termoplast” z Mąkolna i utworzono „Zakłady Górniczo-Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb”. W 1977 r. otrzymały nazwę „Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku”.

Na początku lat 90. XX w. zaczął się kryzys. Złotostockie zakłady przemysłowe podupadły, niektóre zostały zamknięte. Mieszkańcy Złotego Stoku, nie znajdując tu zatrudnienia, wyjeżdżali z miasta. Wtedy powstał pomysł udostępnienia części kopalni do zwiedzania. Autorem i realizatorem tego zamierzenia był ówczesny burmistrz Złotego Stoku Wiktor Lubieniecki. Kilka lat trwały prace przygotowawcze. W maju 1996 r. udostępniono do zwiedzania Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”. Jako pierwszą otwarto „Sztolnię Gertruda”, następnie „Sztolnię Czarną Górną”, w której znajduje się wodospad. W roku 2008 udostępniono dolny poziom „Sztolni Czarnej Górnej” – czyli „Sztolnię Czarną Dolną”. W kwietniu 2017 roku, po kilku latach prac (sztolnia była całkowicie zalana), otwarto dla zwiedzających kolejną sztolnię – „Sztolnię Ochrową”. Wydaje się, że to najpiękniejsza sztolnia złotostockiej kopalni. Jej ściany, strop i spąg są pokryte nalotem ochry o barwach od żółtej, poprzez pomarańczową i czerwoną, do brązowej. Ochra to zwietrzelina skał bogatych w związki żelaza.

Więcej wyczerpujących wiadomości o Kopalni Złota w Złotym Stoku oraz jej zwiedzaniu można znaleźć tu:

 http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/polskie-eldorado/

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/wodospady-w-polsce-4/

www.kopalniazlota.pl

O Górach Złotych:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/10/10/malownicze-ciche-i-spokojne-gory-zlote/

Początki Złotego Stoku jako osady górniczej sięgają prawdopodobnie X w., a być może i czasów wcześniejszych. Z tamtego okresu nie zachowały się żadne budowle ani ich fragmenty. Złoty Stok to typowe miasto górnicze, nie zbudowano tu żadnych umocnień ani murów obronnych. Plan i struktura miasta pochodzi z przełomu XV i XVI wieku. Jednak z tamtego okresu zachowało się niewiele budowli, a potem były one przebudowywane. Centrum miasta stanowi rynek, na nim stoi ratusz z 1801 r. Rynek zabudowany jest kamienicami pochodzącymi z XVIII i XIX wieku. Z rynku odchodzi pięć uliczek. Nieopodal rynku znajduje się plac Kościelny, na którym stoi renesansowy kościół pw. św. Barbary (patronki górników) z lat 1513-1517 z wieżą wybudowaną w 1545 r. Kościół w swojej historii służył najpierw katolikom, potem protestantom (do 1946 r., jako protestancki miał wezwanie Chrystusa Zbawiciela). W czasach powojennych urządzono w nim salę gimnastyczną. Również przy placu Kościelnym znajduje się budynek mennicy z 1520 roku, zbudowany przez Karola I księcia ziębicko-oleśnickiego z rodu Podiebradów. Wówczas była to największa mennica książęca na Śląsku. Później w  budynku mieścił się książęcy i cesarski Urząd Górniczy, a w latach 1769-1779 Wyższy Urząd Górniczy zarządzający wszystkimi kopalniami na Śląsku. Przy Skwerze Jana Pawła II znajduje się kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. To budowla neogotycka z lat 1875-1876 (konsekrowany w 1883 r.), jednonawowa na planie krzyża z wieżą. Przy ulicy 3 Maja znajduje się kościół cmentarny pw. św. Trójcy, zbudowany w 1523 roku, potem wielokrotnie przebudowywany. W rynku oraz przyległych do niego uliczkach znajdują się kamienice z XVIII i XIX w.

Przez Złoty Stok prowadzi kilka szlaków turystycznych:

czerwony – odcinek Głównego Szlaku Sudeckiego, z Paczkowa przez Złoty Jar, szczyt Jawornik Wielki (870 m n.p.m.), Orłowiec, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie do Międzygórza;

czarny – ze Złotego Stoku do Bystrzycy Kłodzkiej;

zielony – z Barda przez Złoty Stok na Borówkową (900 m n.p.m.);

żółty – z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem.

Jak dojechać do Złotego Stoku?

Przez Złoty Stok przebiega droga krajowa nr 46 (Gliwice-Kłodzko), którą można dotrzeć z Opolszczyzny, Górnego Śląska i Małopolski. Z Wrocławia można dojechać najpierw drogą nr 8 do Ząbkowic Śląskich, nr 382 do Kamieńca Ząbkowickiego i nr 390 do Złotego Stoku lub lokalnymi drogami przez Strzelin, Ziębice i Paczków do Złotego Stoku. Ciekawa trasa na wycieczkę samochodową prowadzi malowniczą drogą wojewódzką nr 390 ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju. Jest to fragment starej drogi zbudowanej w XIX wieku przez właścicielkę tych terenów królewnę Mariannę Orańską. Szosa jest bardzo kręta, z licznymi serpentynami. Prowadzi przez zalesione zbocza Gór Złotych.

Bibliografia:

  • Antoni Muszer, Wiktor Lubieniecki, Złoty Stok i okolice. Przewodnik turystyczny, Wrocław 2001.
  • www.wikipedia.pl
  • www.zlotystok.pl

opr. E.S.

Malownicze, ciche i spokojne Góry Złote

Góry Złote to pasmo w Sudetach Wschodnich. Ciągną się na długości ok. 40 km od Przełęczy Kłodzkiej (483 m n.p.m., przełęcz oddziela je od Gór Bardzkich), na północnym zachodzie do Przełęczy Ramzovskiej na południowym wschodzie oraz przełęczy między szczytami Pasieczna i Smrek na południu. Przełęcz Różaniec (583 m n.p.m.) dzieli je na dwie części: północno-zachodnią niższą i południowo-wschodnią wyższą. Od zachodu Góry Złote graniczą z Kotliną Kłodzką, od północy z Górami Bardzkimi, od północnego wschodu z Przedgórzem Paczkowskim. Na południowym zachodzie graniczą z Krowiarkami (należącymi do Masywu Śnieżnika) poprzez dolinę Białej Lądeckiej. Granica południowo-wschodnia biegnie od Przełęczy Trzech Granic (1116 m n.p.m.) doliną Białej Lądeckiej do Stronia Śląskiego i oddziela to pasmo od Gór Bialskich.

Głównym grzbietem Gór Złotych biegnie granica polsko-czeska. Czeska nazwa – Rychlebskié hory – pochodzi od zamku Rychleby, którego ruiny leżą na południe od miasteczka Javorník. Południowe stoki pasma należą do Polski, północne do Czech. Rychlebskié hory sąsiadują przez dolinę Bělej ze Zlatohorską vrchoviną (Górami Opawskimi), a także z Wysokim Jesionikiem.

 Góry Złote, widok z okolic Otmuchowa

Góry Złote, okolice Travnej

Według niektórych geografów polskich i czeskich (m.in. profesora Jerzego Kondrackiego) Góry Bialskie są zaliczane do Gór Złotych. Teza ta może być zasadna, ponieważ geologicznie stanowią jedną jednostkę geomorfologiczną, w której wydziela się dwie części. Część północna to masyw kłodzko-złotostocki, część południowa to nasunięcie ramzowskie. Czescy geografowie oba pasma – Góry Złote i Bialskie – zaliczają do jednego pasma Rychlebskich hor.

Z powodu tego zamieszania wynika trudność w określeniu najwyższych szczytów, a są również rozbieżności w ustaleniu ich wysokości. Jeżeli traktujemy Góry Złote i Bialskie jako osobne pasma, to najwyższymi szczytami są: w Górach Złotych Smrek (1125 m n.p.m.), leżący całkowicie po czeskiej stronie, w Górach Bialskich Postawna (1124 m n.p.m.). Inne wysokie szczyty w Górach Złotych to: Kowadło (989 m n.p.m.), Pasieczna (928 m n.p.m.), Borówkowa (900 m n.p.m.), na której w 2006 r. Czesi zbudowali wieżę widokową, Jawornik Wielki (872 m n.p.m.). Szczyty Gór Bialskich to: Postawna (1124 m n.p.m.), Travná hora (1120 m n.p.m.), Brusek (1116 m n.p.m.), Rudawiec (1112 m n.p.m.). Zapoczątkowana w 1997 roku idea zdobywania Korony Gór Polski uwzględnia szczyty Gór Złotych i Bialskich. Jednak tu bierze się pod uwagę najwyższe szczyty pasm górskich, na które prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Tak więc do Korony Gór Polski należą w Górach Złotych Kowadło, w Bialskich Rudawiec. Kowadło, widok z Bielic, fot. Jacek Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/2016_Kowad%C5%82o%2C_G%C3%B3ry_Z%C5%82ote.jpg/1024px-2016_Kowad%C5%82o%2C_G%C3%B3ry_Z%C5%82ote.jpg

 Na szczycie Rudawca, fot. Jaknowy, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/29/Rudawiec.jpg

Góry Złote zbudowane są głównie z gnejsów i łupków łyszczykowych. Dodatkowo występują paragnejsy, amfibolity, łupki kwarcowe, łupki grafitowe, marmury kalcytowe i dolomitowe, skały wapienno-krzemianowe i inne. Są tu liczne kamieniołomy, niektóre już nieczynne. W okolicach Lutyni wydobywano bazalt, w Radochowie gnejsy, w okolicach Złotego Stoku marmury i łupki metamorficzne, granodioryty w Chwalisławiu i Mąkolnie. Dziś wydobywa się wapienie krystaliczne w rejonie Lipovej-lázni, Vápennej i w Supíkovicach oraz granit w Žulovej. Od ok. X w. w Złotym Stoku rozwijało się (w pewnych okresach bardzo prężnie) górnictwo i hutnictwo złota. Od początku XVIII w. wydobywano także rudy arsenu, z których produkowano arszenik.

Bogactwem Gór Złotych są wody mineralne. W okolicach Lądka Zdroju występują radoczynne cieplice (o temperaturze ponad 40 stopni Celsjusza) siarczkowe i fluorkowe. Na pewno wykorzystywane były już ok. XII-XIII w. Źródła historyczne mówią, że Tatarzy w 1241 r. zniszczyli istniejące tu urządzenia kąpielowe. Lądek Zdrój uważa się za najstarsze uzdrowisko w Polsce. Najstarszy zakład przyrodoleczniczy „Jerzy” został zbudowany w 1498 roku. Obecnie w Lądku Zdroju wykorzystuje się siedem źródeł. Po czeskiej stronie, na granicy Rychlebskich hor i Wysokiego Jesionika istnieje uzdrowisko Lipová-láznĕ.

Lądek Zdrój, kryty most nad Białą Lądecką

 

Lądek Zdrój, kaplica pw. św. Jerzego w parku zdrojowym

W Górach Złotych występują jaskinie związane ze zjawiskami krasowymi. Są to: Jaskinia Radochowska koło Radochowa, a w Czechach jaskinie Na Špičáku i Na Pomezí.
Główną rzeką regionu Gór Złotych jest Biała Lądecka. Jej źródła znajdują się na południe od wsi Bielice, na pograniczu Gór Bialskich i Złotych. Potem rzeka płynie na północ i północny wschód, w dolinie między Górami Bialskimi i Złotymi. W Stroniu Śląskim rzeka znów skręca na północ. W Lądku Zdroju bieg rzeki zmienia kierunek na wschodni. Biała Lądecka wpada do Nysy Kłodzkiej w miejscowości Pilcz, na południe od Kłodzka. Północno-wschodnie stoki Gór Złotych odwadnia wiele mniejszych potoków, które na Przedgórzu Sudeckim także wpadają do Nysy Kłodzkiej.

Długi Spław – jedno ze źródeł Białej Lądeckiej, fot. Grzegorz Wysocki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Zrod%C5%82o_rzeki_Bialej_Ladeckiej.jpg

Góry Złote pierwotnie porastał naturalny las charakterystyczny dla Sudetów i Przedgórza Sudeckiego (Puszcza Sudecka), w którym występowały jodły, buki, modrzewie, świerki, jawory, graby i inne gatunki. W wieku XVIII i XIX masowo zaczęto wyrąbywać drzewa na potrzeby rozwijającego się przemysłu. W miejsce wyciętych lasów liściastych i mieszanych sadzono świerki odmian pochodzących z łagodniejszego klimatu, a więc mniej odpornych na ostry klimat sudecki. Monokultura świerka spowodowała zubożenie flory gór i przyczyniła się do zmniejszenia odporności lasów na działanie czynników klimatycznych i szkodników. Stąd częste na obszarze Sudetów (szczególnie Karkonoszy i Gór Izerskich) pojawianie się szkodników i zamieranie lasów. Gdzieniegdzie na terenie Sudetów i Przedgórza Sudeckiego pozostały enklawy dawnej puszczy. W miejscach tych utworzono parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty. Góry Złote znajdują się na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego utworzonego w 1981 roku na obszarze Masywu Śnieżnika, Gór Bialskich i Złotych. Na terenie parku jest kilka rezerwatów. Na obszarze między Górami Złotymi a Bialskimi, w rejonie źródeł Białej Lądeckiej, znajduje się rezerwat Puszcza Śnieżnej Białki (utworzony w 1963 roku, ponad 124 ha powierzchni), gdzie chroni się naturalny las sudecki z drzewostanem liściastym i mieszanym. Jednym z charakterystycznych gatunków występujących tutaj jest jawor (Puszcza Jaworowa). Niegdyś Słowianie uważali to drzewo za święte. O specjalnym traktowaniu jawora przez dawnych mieszkańców tych ziem świadczą nazwy w regionie: czeskie miasteczko Javorník, szczyty Javornik (764 m n.p.m.), Jawornik Wielki (872 m n.p.m.), Przełęcz Jaworowa i inne. Niegdyś wierzono, że na Jaworniku Wielkim mieszkały duchy.

Góry Złote nie należą do najbardziej popularnych pod względem turystycznym pasm górskich. Jednak w ostatnich latach zagląda tu coraz więcej turystów szukających ciszy i spokoju. Tu można przemierzać nie zadeptane jeszcze szlaki, piesze i rowerowe, można obcować z przyrodą i podziwiać rozległe widoki. Duży wpływ na popularyzację Gór Złotych i Bialskich ma idea zdobywania Korony Gór Polski (zapoczątkowana 1997 roku). A więc zdobywcy szczytów, oprócz znanych i popularnych Rysów, Babiej Góry czy Śnieżki, muszą wybrać się także w mniej znane pasma górskie i wejść na przykład na Kowadło i Rudawiec.

Najpopularniejsze miejscowości w Górach Złotych to: miasta – Lądek Zdrój, Złoty Stok, Stronie Śląskie; wsie – Bielice, Chwalisław, Laski, Jaszkowa Górna, Mąkolno, Nowy Gierałtów, Ołdrzychowice Kłodzkie, Orłowiec, Radochów, Stary Gierałtów, Trzebieszowice i inne. Po czeskiej stronie interesujące są: Bílá Voda, Branná, Chrastice, Hanušovice, Javorník, Travná, Staré Mĕsto pod Snĕžníkem, Lipová-láznĕ, Petříkov, Ramzová, Vápenná, Žulová i inne.

W rejon Gór Złotych prowadzi wiele dróg. Od strony Kłodzka można dojechać drogą nr 46 do Złotego Stoku albo drogą nr 392 wiodącą doliną Białej Lądeckiej przez Ołdrzychowice Kłodzkie i Trzebieszowice do Lądka Zdroju. Z Wrocławia można dojechać w okolice Złotego Stoku najpierw drogą nr 8 do Ząbkowic Śląskich, nr 382 do Kamieńca Ząbkowickiego i nr 390 do Złotego Stoku lub lokalnymi drogami przez Strzelin, Ziębice i Paczków do Złotego Stoku. Z Opolszczyzny, Górnego Śląska i Małopolski prowadzi droga nr 46 (Gliwice-Kłodzko). Ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju prowadzi malownicza droga nr 390. Jest kręta z licznymi serpentynami. Prowadzi zalesionymi zboczami Gór Złotych. Jest to fragment starej drogi zbudowanej w XIX wieku przez właścicielkę tych terenów królewnę Mariannę Orańską.

Podróżowanie samochodem oraz wędrowanie szlakami turystycznymi, pieszymi i rowerowymi, w rejonie Gór Złotych ułatwiają dawne przejścia graniczne między Polską i Czechami – drogowe: Złoty Stok – Bílá Voda; Paczków – Bilý Potok; Dziewiętlice – Bernartice; Lutynia (Lądek Zdrój) – Travná przez Przełęcz Lądecką; Kałków – Vidnava; Nowa Morawa – Staré Mĕsto przez Przełęcz Płoszczynę; piesze i rowerowe: Orłowiec – Bílá Voda (Růženec) przez Przełęcz Różaniec; Lądek Zdrój – Černý Kout przez Przełęcz Karpowską; Nowy Gierałtów – Uhelná przez Przełęcz Gierałtowską.

Warto zajrzeć na strony:

opis Gór Złotych:

http://naszesudety.pl/gory-zlote-opis-pasma.html

ciekawe opisy niektórych szlaków:

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/category/wycieczki/gory-zlote/

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/o-pasmach-slow-pare/

Zobacz też:

 http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/polskie-eldorado/

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/wodospady-w-polsce-4/

 oprac.  ES

POLSKIE ELDORADO

W czasach historycznych na terenie Polski wydobywano złoto w wielu miejscach, głównie na południu, w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim – w okolicy Złotoryi, Lwówka Śląskiego, Legnickiego Pola, w Kotlinie Jeleniogórskiej, w okolicy Głuchołaz w Górach Opawskich, itp. Miejsce, w którym nieprzerwanie wydobywano złoto od średniowiecza do XX wieku jest Złoty Stok położony u podnóża Gór Złotych w Sudetach Wschodnich. Już we wczesnym średniowieczu prowadzono tu prace wydobywcze. Najstarszy dokument mówiący o górnictwie złota w Złotym Stoku pochodzi z 1273 r. Wydał go książę śląski Henryk IV Probus, który zezwolił cystersom z opactwa w pobliskim Kamieńcu (Kamieniec Ząbkowicki) na prowadzenie robót górniczych.

Złoto w złożach złotostockich występuje razem z rudami arsenu. Pierwotnie złoto było głównym kruszcem wydobywanym tutaj. Jednak pod koniec XVI wieku złoża zaczęły się wyczerpywać. Wówczas aptekarz Hans Scharffenberg opracował metody pozyskiwania arsenu z hałd kopalnianych oraz produkcji arszeniku. Zastosowano je w Złotym Stoku i wkrótce ośrodek ten stał się jednym z głównych miejsc produkcji arszeniku (tlenek arsenu, As2O3, silna trucizna), który dawniej był popularnym środkiem do zwalczania gryzoni. Arszenik, w minimalnych dawkach, był także składnikiem pewnych specyfików medycznych. Nadal w kopalniach złotostockich pozyskiwano złoto, lecz teraz nie było ono głównym produktem. Wydobycie rud arsenu oraz uboczne pozyskiwanie złota prowadzono w Złotym Stoku do 1962 roku. Potem kopalnię zamknięto bez podania konkretnych przyczyn. Pozostawiono niszczejące urządzenia, a woda zalewała wyrobiska. Szacuje się, że w ciągu ok. 700 lat eksploatacji złóż wydrążono ok. 300 km korytarzy, które rozmieszczone są na 21 poziomach. Pozyskano ok. 16 ton czystego złota i 126 tys. ton arszeniku.

Opuszczona kopalnia pozostawała przeszło 30 lat. Na początku lat 90. XX wieku powstał pomysł udostępnienia części kopalni do zwiedzania. Autorem i realizatorem tego zamierzenia był ówczesny burmistrz Złotego Stoku Wiktor Lubieniecki. Kilka lat trwały prace przygotowawcze. W maju 1996 r. udostępniono do zwiedzania Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”. Jako pierwszą otwarto Sztolnię Gertruda (500 m długości), następnie Sztolnię Czarną Górną, w której znajduje się wodospad [PODZIEMNY WODOSPAD W KOPALNI ZŁOTA, ZŁOTY STOK]. W roku 2008 udostępniono dolny poziom Sztolni Czarnej Górnej – czyli Sztolnię Czarną Dolną. W kwietniu 2017 roku, po kilku latach prac, otwarto dla zwiedzających Sztolnię Ochrową (była całkowicie zalana wodą). Wydaje się, że to najpiękniejsza sztolnia złotostockiej kopalni. Jej ściany, strop i spąg są pokryte nalotem ochry o barwach od żółtej, poprzez pomarańczową i czerwoną, do brązowej. Ochra to zwietrzelina skał bogatych w związki żelaza.

Dodatkowo w Sztolni Gertruda turyści mogą przepłynąć łodzią odcinek o długości ok. 200 metrów. Zakończenie zwiedzania to podróż Podziemnym Pomarańczowym Tramwajem. W dawnej górniczej cechowni urządzono także Izbę Pamięci, w której zgromadzono dokumenty, książki, dawne przewodniki, stare fotografie, ryciny i przedmioty dokumentujące historię kopalni oraz miasta Złotego Stoku. Warta zwiedzenia jest też rekonstrukcja Średniowiecznej Osady Górniczej. Na turystów czekają jeszcze inne atrakcje – płukanie złota, wybijanie pamiątkowych monet, odlewanie sztabek, wystawa minerałów i inne.

Kopalnia Złota w Złotym Stoku

Złoty Stok, ul. Złota 7

www.kopalniazlota.pl

Kopalnia czynna codziennie

kwiecień-październik od 9.00 do 18.00

listopad-marzec od 9.00 do 17.00

Ceny biletów zależne od wariantów zwiedzania, wariant podstawowy: 19 zł normalny, 16 zł ulgowy

Opracowano na podstawie:

www.kopalniazlota.pl

www.wikipedia.pl

opr. ES

WODOSPADY W POLSCE (4)

 

SUDETY

GÓRY ZŁOTE

PODZIEMNY WODOSPAD W KOPALNI ZŁOTA, ZŁOTY STOK

Ekspozycja w podziemiach kopalni w Złotym Stoku

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/2016_Muzeum_Kopalni_Z%C5%82ota_w_Z%C5%82otym_Stoku%2C_tunel_1.jpg/225px-2016_Muzeum_Kopalni_Z%C5%82ota_w_Z%C5%82otym_Stoku%2C_tunel_1.jpg

 

Wodospad w Sztolni Czarnej Górnej złotostockiej kopalni

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Z%C5%82oty_Stok_Underground_Waterfall.JPG

  Wodospad ten jest nietypowy. Znajduje się 23 metry pod ziemią, w Czarnej Sztolni w Kopalni Złota w Złotym Stoku [POLSKIE ELDORADO]. Woda spada tu z wysokości około 8 metrów. Przy tym występuje duży huk, który spotęgowany jest przez echo rozchodzące się w podziemnej komorze. Strumień wody podświetlany jest kolorowymi światłami. Efekt jest niezapomniany. Jest to jedyne takie miejsce w Polsce i pewnie jedno z niewielu w Europie. Podobno pod wodospadem znajduje się wejście do tajemniczego korytarza, w którym w maju 1945 r. Niemcy mieli ukryć jakiś tajemniczy ładunek…

 Opr. ES