Dolny Śląsk – Dobry Przewodnik

KRAINA DUCHA GÓR (2)

POGÓRZE KARKONOSKIE

GRABOWIEC

Grabowiec to szczyt w Karkonoszach, a ściślej na Pogórzu Karkonoskim, liczący 784 m n.p.m. Leży w grzbiecie górskim, znajdującym się między Karpaczem Górnym, Sosnówką i Miłkowem. Sąsiednie szczyty to Czoło (874 m n.p.m.) i Głaśnica (608 m n.p.m.). Grabowiec zbudowany jest z granitu karkonoskiego. Na szczycie i zboczach góry występują liczne skałki i głazy. Na północno-zachodnim zboczu są najciekawsze skałki: Mała, Ostra i Patelnia.

Grabowiec jest górą tajemniczą. Prawdopodobnie wokół góry w czasach przedchrześcijańskich istniały jakieś słowiańskie ośrodki kultu pogańskiego. Świadczą o tym niektóre miejscowe nazwy. Na przykład pobliska dolina między Grabowcem a Głaśnicą nazywana jest Pogańską Doliną, a stara droga biegnąca zboczem Grabowca zwana jest Babią Ścieżką lub Ścieżką Czarownic (prowadzi nią żółty szlak). Na pewno jakieś kulty pogańskie odprawiano na zboczu Grabowca, w miejscu, gdzie później, ok. 1212 r., postawiono drewnianą kaplicę św. Anny. Przy kaplicy wypływa Dobre Źródło, z którego woda uznawana była za uzdrawiającą. Kaplica św. Anny stoi do dziś, miejsce wokół niej jest nastrojowe i klimatyczne. Więcej o kaplicy św. Anny i jej najbliższym otoczeniu w poprzednim poście.

Idąc niebieskim szlakiem z Miłkowa do kaplicy św. Anny mija się ruiny dawnego schroniska Bergfrieden Baude zbudowanego w 1912 r. Po II wojnie ulokowano tu Państwowe Prewentorium Dziecięce „Górniak”. Przebywały w nim dzieci chore na gruźlicę lub zagrożone tą chorobą. W latach powojennych gruźlica była dużym problemem. Chorowali na nią dorośli i dzieci. Wiele było sanatoriów i prewentoriów, w których leczono pacjentów. Wiele takich placówek było w górach i na terenach podgórskich. Pod koniec lat 80. XX w. prewentorium na Grabowcu zlikwidowano, a budynek zaczął niszczeć. W 1992 r. wybuchł pożar (może było to celowe podpalenie) i budynek całkowicie został zniszczony. Pozostały jedynie fragmenty niższych kondygnacji zbudowane z kamienia, wyższe kondygnacje były drewniane i te spłonęły.

Kawałek dalej za ruinami, również przy niebieskim szlaku, znajduje się ciekawy obiekt. Jest to sztolnia wykuta w skale, w której w głębi znajduje się betonowy basen napełniony krystalicznie czystą wodą. Różne były domysły co do przeznaczenia tego obiektu. Ale prawda jest prozaiczna. Było to po prostu ujęcie i zbiornik wody dla schroniska Bergfrieden Baude. Kiedyś takie stosowano rozwiązania, aby zaopatrzyć w wodę domy położone w terenie górskim, z dala od innych zabudowań.

Dalej niebieski szlak prowadzi właśnie do kaplicy św. Anny, znajdującej się na placyku jakby wyciętym w zboczu Grabowca. O kaplicy i jej otoczeniu była mowa w poprzednim poście. Oprócz kaplicy jest tu jeszcze gospoda, mały domek Pod Jaworem, polowy ołtarz, ławki i miejsca do odpoczynku. Z drogi rozciągają się widoki na Kotlinę Jeleniogórską, Sosnówkę, Zamek Księcia Henryka, Zamek Chojnik, zachodnią część Karkonoszy, Góry Izerskie, Wysoki Kamień.

Download

Kaplica św. Anny na Grabowcu i Dobre Źródło

Dalej niebieski szlak wiedzie asfaltową drogą przez las, aż do szosy prowadzącej z Karpacza Górnego do Borowic i Sosnówki. Kawałek za kaplicą jest Przełączka pod Grabowcem. Tu znajduje się Dom Wczasowy Lubuszanin. Tu dochodzi także czerwony szlak prowadzący z Karpacza do Mysłakowic (to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza). Szlakiem tym można dojść jeszcze do Grabowieckich Skał. Wśród nich najciekawsze to Mała, Ostra i największa Patelnia. Patelnia położona jest na wysokości 720 m n.p.m. Jest to duży blok skalny. Na jego szczycie znajduje się płaska duża powierzchnia (stad nazwa skały). Kiedyś (przed 1945 r.) Patelnia była pomnikiem przyrody i znanym miejscem widokowym. Była tam drewniana platforma widokowa. Pozostały także wykute w skale schodki prowadzące na szczyt. Ze szczytu Patelni rzeczywiście rozciągały się widoki na wszystkie strony. Na Karkonosze, Góry Izerskie, Kotlinę Jeleniogórską. Obecnie widoki są ograniczone przez pobliskie wysokie drzewa.

Na Grabowiec (ale nie na sam szczyt) i do kaplicy św. Anny oraz do Grabowieckich Skał prowadzą trzy szlaki:

Szlak żółty – z Sosnówki Dolnej (tzw. Babia Ścieżka), jest to fragment szlaku żółtego im. Tadeusza Stecia, prowadzącego od Dworca Głównego PKP w Jeleniej Górze do skałki Słonecznik (1421 m n.p.m.) na głównym grzbiecie Karkonoszy. Czas przejścia z Sosnówki Dolnej do kaplicy ok. 1 h. Szlakiem można dojść do kaplicy, następnie do Przełączki pod Grabowcem, potem do Przełęczy pod Czołem w Karpaczu Górnym, a następnie szlak wyprowadza na grzbiet Karkonoszy.

Szlak niebieski – prowadzący z Borowic do Miłkowa. Najpierw można dojechać z Karpacza Górnego szosą w kierunku Sosnówki. Droga prowadzi w dół przez las licznymi zakrętami. Na dużej polanie znajduje się parking (na którym można zostawić samochód) i turystyczna wiata. Szlak niebieski przekracza w tym miejscu szosę i prowadzi dalej do Borowic. Aby dotrzeć do kaplicy św. Anny należy pójść szlakiem niebieskim w prawo asfaltową drogą przez las. Po drodze mija się Dom Wczasowy Lubuszanin. Dojście od szosy do kaplicy św. Anny zajmuje ok. 45 minut. Dojście szlakiem niebieskim z Miłkowa zajmuje ok. 1 h.

Szlak czerwony – z Karpacza, od węzła szlaków Biały Jar. Jest to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza. Szlak od Białego Jaru prowadzi przez zaporę na Łomnicy, następnie zboczem wzniesienia Karpatka, dalej szlak wiedzie przez osiedle Płóczki, następnie doprowadza do Przełączki pod Grabowcem i Domu Wczasowego Lubuszanin. Tutaj można wybrać szlak żółty, który doprowadzi bezpośrednio do kaplicy. A szlak czerwony dalej wiedzie do Mysłakowic i prowadzi obok Grabowieckich Skał. Nie dochodzi bezpośrednio do kaplicy. Czas przejścia tej trasy z Karpacza to ok. 1 h 30 min.

Opracowano na podstawie:

Wikipedia

www.promujemykarkonosze.pl

KRAINA DUCHA GÓR (1)

SOSNÓWKA

Kaplica św. Anny i Święte Źródło na zboczu Grabowca

Wieś Sosnówka leży na pograniczu Pogórza Karkonoskiego i Kotliny Jeleniogórskiej, pomiędzy szczytami Pogórza Karkonoskiego: Kazalnicą, Skibą i Grabowcem, na wysokości od 370 do 720 m n.p.m.

Sosnówka jest jedną z najstarszych wsi w tym rejonie. Istniała już w XIII wieku, bo z tego okresu pochodzą wzmianki o kaplicy św. Anny na zboczu Grabowca. Osada została założona przy starej drodze prowadzącej do Czech, która przebiegała blisko Dobrego Źródła pod Grabowcem (784 m n.p.m.). W XVIII wieku była znaną osadą tkaczy, wyrabiano tu adamaszek i woal. Dziś Sosnówka jest wsią turystyczną, której atutem jest piękne położenie.

Sosnówka ma dwie części: dolną i górną. Sosnówka Dolna leży na obszarze Kotliny Jeleniogórskiej i tu znajduje się centrum wsi. W tej części znajduje się też zapora i zbiornik wody pitnej. Obiekt został ukończony w 2001 roku. Zbiornik Sosnówka pełni rolę rezerwuaru wody pitnej i stanowi zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Nie ma funkcji rekreacyjnej, kąpiel w nim i uprawianie sportów wodnych są zabronione.

W Sosnówce Dolnej znajdują się dwa zabytkowe kościoły. Kościół pw. św. Marcina, barokowy z XVIII w., był kiedyś kościołem parafialnym, obecnie pełni rolę kaplicy cmentarnej. Drugi kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej pochodzi z lat 1818-1820, pierwotnie był świątynią ewangelicką. Obecnie to rzymskokatolicki kościół parafialny.

Sosnówka Górna leży na obszarze Pogórza Karkonoskiego. Jej zabudowania ciągną się wzdłuż szosy pnącej się serpentynami do góry, w kierunku Borowic i Karpacza Górnego.

Najciekawszym miejscem w Sosnówce jest, znajdująca się w górnej części wsi, na wysokości ok. 720 m n.p.m., kaplica św. Anny. Położona jest na zachodnim zboczu Grabowca (784 m n.p.m.). Przy niej wypływa Dobre Źródło (zwane też Świętym Źródłem lub Źródłem Miłości).

Pierwszą kaplicę postawiono na początku XIII w. Wydarzenie to odnotowano w kronice parafii Sobieszów pod datą 1212 r. Kaplica została postawiona przy drodze z Pogańskiej Doliny do Dobrego Źródła (droga nazywana była Babią Ścieżką lub Ścieżką Czarownic), w miejscu, gdzie prawdopodobnie znajdował się jakiś stary prasłowiański ośrodek kultu pogańskiego. Była to budowla drewniana. Postawiono ją tuż obok Dobrego Źródła. Uważano, że woda z Dobrego Źródła ma własności uzdrawiające.

Początkowo kaplicą opiekowali się joannici. Fundusze na jej utrzymanie łożył książę świdnicko-jaworski Bolko II. W czasie wojen husyckich kaplica została zniszczona. W XV wieku została odbudowana przez Friedricha Liebenthala z Sosnówki, braci Melke oraz Konrada von Schaffgotscha z Podgórzyna. W czasie wojny trzydziestoletniej kaplica została ponownie zrujnowana.

W latach 1718-1719 postawiono nową kaplicę murowaną w stylu barokowym. Budowla została ufundowana przez hrabiego Hansa Antona von Schaffgotsch z Cieplic, a projektantem i budowniczym był Casper Anton Joseph Jentsch (1699-1757). W 1812 r. do kaplicy św. Anny sprowadzono ołtarz św. Wawrzyńca oraz część wyposażenia z kaplicy św. Wawrzyńca na Śnieżce.

W XX wieku kaplica została zapomniana i niszczała. Okazało się, że zaginął barokowy obraz z ołtarza głównego. Był malowany na blasze przez ucznia Michaela Leopolda Willmanna, największego malarza okresu baroku na Śląsku. Szczęśliwie obraz znalazł się. Okazało się, że na początku XX wieku został przekazany do konserwacji do Torunia. W 2006 roku wrócił do kaplicy.

Architektura kaplicy jest ciekawa. Jest to budowla barokowa, dość duża. Ma kształt rotundy na planie elipsy o wymiarach 14 na 10 metrów. Sklepienie we wnętrzu ma kształt spłaszczonej kopuły. Na zewnątrz sklepienie jest kolebkowe, a dach pokryty jest gontem. Nieduże okna, zwieńczone łukiem, umieszczone są wysoko.

Wyposażenie wewnątrz budowli jest barokowe, z początków XVIII wieku. Jest to ołtarz główny, a w nim obraz przedstawiający św. Annę, Jezusa, Marię i św. Józefa. Są dwa ołtarze boczne, ambona oraz figura św. Wawrzyńca, przeniesiona tu z kaplicy na Śnieżce w 1812 roku.

Ołtarz w kaplicy znajduje się bezpośrednio nad źródłem i kiedyś woda tryskała pod ołtarzem. Jednak woda i wilgoć powodowały niszczenie murów i posadzki budowli. Dlatego odprowadzono wodę poza kaplicę. Dziś źródło wypływa poniżej kaplicy, jest specjalnie obudowane i ogrodzone. Woda z Dobrego Źródła przez wieki była uważana za cudownie uzdrawiającą. Rzeczywiście jest lekko zmineralizowana i słabo radoczynna (ma działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i moczopędne). Radon w wodzie powodował zanikanie farb na obrazach malowanych na płótnie. Dlatego obrazy w kaplicy namalowane są na blasze.

Kaplica św. Anny, wnętrze, ołtarz główny

Krzesełka z dawnego wyciągu „Zbyszek” w Karpaczu

Stara legenda głosi, że jeśli obejdzie się (lub obiegnie) kaplicę wkoło siedem razy, trzymając w ustach wodę ze źródła, to w życiu będzie się miało szczęście w miłości. Wielu turystów podejmuje udane próby obiegnięcia budowli.

Miejsce, w którym znajduje się kaplica jest bardzo klimatyczne. Panuje tam cisza i spokój. Słychać śpiew ptaków i szum wiatru w koronach drzew. Cały czas przychodzą tam turyści, ale tłumów nie ma. Kaplica oraz Dobre Źródło usytuowane są na placyku, wykrojonym w zboczu góry. Stoi tam także niewielka gospoda. W niej jest restauracyjka i pokoje noclegowe. Jest jeszcze mały domek Pod Jaworem, w nim również pokoje gościnne. Rośnie tu także najstarszy w Karkonoszach jawor o obwodzie 4,5 m. Na placyku ustawiono także dwa krzesełka z dawnego wyciągu krzesełkowego „Zbyszek” z Karpacza na Kopę. Obok kaplicy jest jeszcze polowy ołtarz i ławki.

Z placyku, który jest miejscem widokowym, roztaczają się widoki na zachodnią część Karkonoszy, Góry Izerskie (w tym np. Wysoki Kamień) i część Kotliny Jeleniogórskiej, a także na Sosnówkę Dolną i zbiornik wodny. Całe to miejsce otoczone jest karkonoskim lasem świerkowym z domieszką buka. Miejsce jest klimatyczne, zaciszne, sprzyjające wypoczynkowi. Pod wieczór można podziwiać zachód słońca.

Jak tu dotrzeć?

Można tu dojść kilkoma drogami.

Szlak niebieski – prowadzący z Miłkowa do Borowic. Najpierw można dojechać z Karpacza Górnego szosą w kierunku Sosnówki. Droga prowadzi w dół przez las licznymi zakrętami. Na dużej polanie znajduje się parking (na którym można zostawić samochód) i turystyczna wiata. Szlak niebieski przekracza w tym miejscu szosę i prowadzi dalej do Borowic. Aby dotrzeć do kaplicy św. Anny należy pójść szlakiem niebieskim w prawo asfaltową drogą, prowadzącą przez las. Po drodze mija się Dom Wczasowy Lubuszanin. Dojście od szosy do kaplicy św. Anny zajmuje ok. 45 minut. Dojście szlakiem niebieskim z Miłkowa zajmuje ok. 1 h.

Szlak czerwony – z Karpacza, od węzła szlaków Biały Jar. Jest to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza. Szlak od Białego Jaru prowadzi przez zaporę na Łomnicy, następnie zboczem wzniesienia Karpatka, dalej szlak wiedzie przez osiedle Płóczki, następnie doprowadza do Przełączki pod Grabowcem. Tutaj można wybrać szlak żółty, który doprowadzi bezpośrednio do kaplicy. Szlak czerwony dalej wiedzie do Mysłakowic. Nie dochodzi bezpośrednio do kaplicy. Czas przejścia tej trasy to ok. 1 h 30 min.

www.sosnowka.com.pl

www.karkonosze.pl

www.wikipedia.org

Wodospady w Polsce (6)

Sudety

Góry Stołowe

Wodospady Pośny, koło Radkowa

Rzeka Pośna wypływa z północno-wschodnich krańców Gór Stołowych. Ma dwa główne potoki źródłowe. Jeden wypływa z północno-wschodnich zboczy Szczelińca Wielkiego, drugi w okolicy Równej Łąki. Obie odnogi spływają po stromych zboczach porośniętych lasem. Na terenie Rezerwatu Wrota Pośny łączą się, tworząc potok Pośna. Pośna dalej spływa stromym żlebem, tworząc kilka malowniczych kaskad – Wodospadów Pośny (na wysokości ok. 550 m n.p.m.). Następnie potok opuszcza teren Parku Narodowego Gór Stołowych, obszar, przez który płynie, staje się bardziej płaski. Następnie rzeka płynie przez Radków, Ratno Górne i Dolne. Na terenie Ścinawki Średniej Pośna wpływa do rzeki Ścinawki. Długość Pośny to ok. 13 km.

Progi skalne Wodospadów Pośny ukształtowały się w okresie alpejskich ruchów górotwórczych, głęboko wcięta dolina potoku powstała w wyniku czwartorzędowych zlodowaceń, a następnie dalszych procesów erozyjnych.

Wodospady Pośny znajdują się na terenie Rezerwatu Wrota Pośny. Jest to obszar ochrony ścisłej. Występuje tu tzw. żyzna buczyna sudecka. Rosną także wiązy, jawory, jodły. Miejsce to jest jednym z cenniejszych obszarów pod względem przyrodniczym na terenie Gór Stołowych.

Dawniej Wodospady Pośny były miejscem chętnie odwiedzanym. Dla zwiększenia ilości przepływającej wody stosowano drewniane zastawki, była też sztuczna fontanna. Obecnie urządzenia te są zaniedbane. Powyżej zbudowano ujęcie wody pitnej dla Radkowa, co spowodowało zmniejszenie ilości wody w potoku. Tylko po większych opadach na progach skalnych tworzą się większe wodospady.

W pobliżu Wodospadów Pośny przechodzi żółty szlak turystyczny, prowadzący z Radkowa przez Pasterkę na Szczeliniec Wielki i dalej, oraz Ścieżka Dydaktyczna Skalnej Rzeźby z Karłowa do Zalewu Radkowskiego. Do Wodospadów Pośny można dojść z parkingu przy szosie z Radkowa do Karłowa (Szosa Stu Zakrętów).

Wodospad Pośny (https://upload.wikimedia.org/wikipedia)

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

www.pngs.com.pl

opr. ES

Wodospady w Polsce (5)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospad Poidło, koło Świeradowa Zdroju

Wodospad Poidło to niewielki wodospad, raczej kaskada. Znajduje się na potoku Wodopój, który spływa z północnych stoków Wysokiego Grzbietu w Górach Izerskich. Potok wypływa na wysokości ok. 980 m n.p.m., między Mokrą Przełęczą a Sinymi Skałkami. Niedaleko ujścia do Kwisy tworzy się mały wodospad Poidło (na wysokości ok. 590 m n.p.m.) Czy jest on naturalny? Sposób ułożenia głazów na progu wskazuje raczej na ich sztuczne pochodzenie kaskady. Nazwy Wodopój i Poidło też świadczą, że kiedyś (może na przełomie XIX/XX wieku) miejsce to specjalne przystosowano do pojenia pasących się w pobliżu zwierząt gospodarskich.

Miejsce to jest w ogóle ciekawe i tajemnicze. W pobliżu znajduje się też Grób Liczyrzepy (drugie miejsce w Karkonoszach tak nazywane znajduje się w Szklarskiej Porębie). Jest to kilka rozrzuconych skałek o dziwnych kształtach. Miejsce to znajduje się blisko drogi nr 358, między Szklarską Porębą a Świeradowem Zdrój, bliżej Świeradowa. Do Kwisy uchodzą tu dwa potoki: lewy dopływ to Wodopój, prawy Płoka (Płóka). Potok Płoka z kolei spływa z Grzbietu Kamienickiego, ze zboczy Dłużca (867 m n.p.m.), z tzw. Tytoniowego Źródła. Nazwa ta wiąże się z przemytem tytoniu przez granicę prusko-austriacką w XVIII i XIX wieku. Koło Tytoniowego Źródła znajdują się także ruiny jakiejś budowli, prawdopodobnie schronu przemytników. W górnym biegu potoku Płoka znajduje się Płókowy Mostek. Nazwy Płoka czy Płóka, Płókowy Mostek mają na pewno związek z pozyskiwaniem złota w Kwisie i jej dopływach metodą płukania piasku. Ta eksploracja prowadzona była pewnie już w średniowieczu przez Walonów. Do Płókowego Mostku można dojść leśną drogą odchodzącą od głównej szosy lub niebieskim szlakiem turystycznym ze Świeradowa albo z Rozdroża Izerskiego.

Wodospad Poidło (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Tr%C3%A4nke-Wasserfall.jpg/1024px-Tr%C3%A4nke-Wasserfall.jpg)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospad Kwisy, Świeradów Zdrój

Wodospad ten to sztucznie utworzona kaskada na Kwisie. Znajduje się w Świeradowie Zdroju, na południowych krańcach miasta, przy drodze nr 358, w kierunku Szklarskiej Poręby. Miejsce jest malownicze. Wodospad ten porównywany jest z Dzikim Wodospadem w Karpaczu. Niektórzy nawet zażywają tu kąpieli, w lecie, „morsy” kąpią się też w zimie.

Wodospad Kwisy w Świeradowie Zdroju(www.swieradow.pl/)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospady na Czarnym Potoku, Czerniawa Zdrój

Czarny Potok to lewy dopływ Kwisy. Jego źródła znajdują się na wschodnim stoku Smreka (1123 m n.p.m.), na wysokości ok. 1055 m n.p.m. Najpierw potok płynie głęboko wciętą doliną między szczytami: Stogiem Izerskim (1108 m n.p.m.), Opaleńcem (825 m n.p.m.), Czerniawską Kopą (776 m n.p.m.) i Czerniawką (573 m n.p.m.). Na potoku, powyżej Czerniawy Zdroju, na odcinku ok. 3 km znajduje się kilka wodospadów i kaskad oraz sztuczna zapora przeciwrumoszowa. Malowniczą doliną prowadzi turystyczny szlak zielony ze Świeradowa na Stóg Izerski.

Zapora przeciwrumoszowa na Czarnym Potoku (www.swieradow.pl/atrakcje/b168_217785dscf_kopia.jpg)

Dalej Czarny Potok płynie przez Czerniawę Zdrój, za Mirskiem, między miejscowościami Brzeziniec i Karłowiec wpływa do Kwisy.

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

www.goryizerskie.pl

www.swieradow.pl

opr. ES

LUTYNIA W GÓRACH ZŁOTYCH

Wieś Lutynia znajduje się niedaleko Lądka Zdroju. Jest jedną z wsi należących do Gminy Lądek Zdrój. Jej zabudowania rozciągają się wzdłuż potoku Luta, zwanego także Lutym Potokiem, który jest prawym dopływem Białej Lądeckiej. Część zabudowań wsi leży także przy szosie prowadzącej z Lądka Zdroju na Przełęcz Lądecką i do miejscowości Travná w Czechach. Szosa ta pokrywa się częściowo z przebiegiem dawnej Granicznej Drogi Królewskiej, która została wytyczona i zbudowana w 2 połowie XIX w. Prowadziła z Travnej przez Przełęcz Lądecką do centrum Lądka. Przy moście św. Jana znajdowała się komora celna. Długość Drogi wynosiła prawie 6 km. Zaczęto ją budować w 1861 r. (budowa mostu w Travnej), ukończono w 1873 r.

Obecnie do Lutyni należy przysiółek Ułęże, który kiedyś był odrębną wsią. Lutynia, podobnie jak Lądek Zdrój i inne pobliskie miejscowości, leży w Górach Złotych, na wysokości około 520-580 m n.p.m., w pobliżu takich szczytów jak Borówkowa (900 m n.p.m.), Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomóła (770 m n.p.m.) czy Modzel (691 m n.p.m.).

Lutynia położona jest w malowniczym miejscu, na zboczach Gór Złotych, otoczona łąkami i lasami regla dolnego. Stąd rozciągają się widoki na położony w dolinie Lądek Zdrój, na horyzoncie widać Krowiarki oraz szczyty Masywu Śnieżnika – Czarną Górę (1205 m n.p.m.) i Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.).

Lutynia powstała prawdopodobnie w XIII w. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1346 r. Wtedy należała do dóbr karpieńskich. Państwo karpieńskie były to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą dóbr był zamek Karpień, którego ruiny znajdują się na południe od Lutyni. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło. Potem wsie należące do tych dóbr różnie się rozwijały. Niektóre lepiej, inne gorzej, niektóre zanikły. Lutynia leżała na szlaku handlowym prowadzącym ze Śląska przez przełęcze Gór Złotych do Czech. Była to tzw. Droga Solna, ponieważ przewożono nią sól z podkrakowskich kopalni na Ziemię Kłodzką, do Czech, a nawet do Pragi.

W okolicach Lutyni w XVI wieku, a także w XIX, próbowano wydobywać rudy żelaza, ołowiu i srebra. Ale złoża były małe i eksploatacja ich okazywała się nieopłacalna.

W 1641 roku Lutynia została zakupiona przez właściciela uzdrowiska w Lądku, radcę cesarskiego Jana Zygmunta Hoffmana. Około 100 lat później należała już do miasta. Z czasem stawała się ulubionym miejscem spacerów kuracjuszy uzdrowiska. W 1784 roku zbudowano we wsi kościół św. Jana Nepomucena. Od 1830 r. istniała tu szkoła. Lutynia pozostała wsią letniskową związaną z Lądkiem, podobnie jak pobliskie Ułęże. W 1908 roku mieszkało w Lutyni 248 osób.

Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali, przybyli nowi. Jednak trudne warunki glebowe i klimatyczne spowodowały, że wieś wyludniała się. Dziś wieś ma charakter letniskowy, wczasowy i turystyczny. W jej centrum, obok kościoła, z inicjatywy mieszkańców, zbudowano estetyczne zadaszone wiaty, które służą turystom jak i mieszkańcom, którzy organizują tu spotkania i imprezy.

We wsi i jej najbliższej okolicy znajduje się kilka miejsc wartych zwiedzenia.

- W centrum wsi barokowy kościół św. Jana Nepomucena z 1784 r., obok znajdują się wspomniane wyżej wiaty, a także źródełko obudowane w 1906 r. w formie domku.

- Ruiny dawnej kopalni ołowiu i srebra Nowy Filip. W Lutyni prace górnicze były prowadzone od XVI w. W tym złożu prowadzono prace z przerwami do początków XX w. W latach 20. XX w. znów uruchomiono kopalnię. Zmodernizowano ją i dobudowano zakład przeróbki rud. Jednak już w 1927 r. kopalnia zakończyła eksploatację.

- Czarne Urwisko to wyrobisko nieczynnego od dawna kamieniołomu bazaltu, ściana skalna ma wysokość ok. 70 m, na szczycie urwiska punkt widokowy.

Szwedzkie Szańce i Twierdza (710 m n.p.m.), wzniesienie, gdzie znajduje się bazaltowy komin wulkaniczny o wysokości ok. 50 m. Po przeciwnej stronie wzniesienia czynny kamieniołom bazaltu.

Lutynia, centrum wsi, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Lutynia_%28HB3%29.jpg/1024px-Lutynia_%28HB3%29.jpg

Lutynia, kośćiół św. Jana Nepomucena, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg/800px-Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg

Literatura:

Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław 2008.

Waldemar Brygier, Lądek Zdrój. Przewodnik, Wrocław.

www.ladek.pl

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lutynia_(powiat_k%C5%82odzki)

Oprac. ES

Orłowiec – malownicza wieś w Górach Złotych

Orłowiec leży w Górach Złotych, niedaleko Złotego Stoku i Lądka Zdroju. Jego zabudowania rozciągają się wzdłuż lokalnej drogi prowadzącej z Przełęczy Różaniec (583 m n.p.m.) do szosy Złoty Stok – Lądek Zdrój. Przez wieś płynie potok Orliczka, dopływ Białej Lądeckiej. Miejscowość leży na wysokości 450-550 m n.p.m., w otoczeniu takich szczytów jak: (Jawornik Wielki (872 m n.p.m.), Orłówka (830 m n.p.m.), Jawornik Mały (768 m n.p.m.), Krowia Góra Mała (755 m n.p.m.), Wójtowa Góra (740 m n.p.m.). Zabudowania wsi są malowniczo położone w dolinie potoku Orliczka, wśród łąk i zagajników. Obszar wsi znajduje się w granicach Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego. W pobliżu znajdują się inne, malownicze wsie: Lutynia, Wójtówka (http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2018/03/10/290/), a także tereny dawnej wsi Wrzosówka

(http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/11/15/wrzosowka/).

Orłowiec został założony w pierwszej połowie XIV w., pierwsza wzmianka o tutejszych dobrach lennych, należących do większego majątku, pochodzi z 1346 r. Dziesięć lat później dobra zostały opuszczone, prawdopodobnie z powodu trudnych warunków naturalnych. W pierwszej połowie XVI w. założono ponownie wieś Orłowiec. Mieszkańcy w większości byli katolikami. Wieś należała do parafii w Radochowie. W XVIII w. przez Orłowiec przebiegała droga z Lądka Zdroju przez przełęcz Różaniec do wsi Bila Woda.

W XVIII i XIX w. wieś miała charakter rolniczy. Potem rozwinął się lokalny przemysł, rzemiosło i handel. W 1867 r. mieszkało w niej 588 osób. W drugiej połowie XIX w. miejscowość zaczęła nabierać charakteru turystycznego i letniskowego. Prowadził tędy szlak na Jawornik Wielki i na Przełęcz Różaniec. Na początku XX w. zbudowano tu budynek straży granicznej.

Po II wojnie światowej do Orłowca napłynęli nowi mieszkańcy, jednak trudne warunki klimatyczne i bytowe spowodowały, że wieś nie rozwijała się dynamicznie. Dzisiaj Orłowiec jest wsią letniskową. Są tu pensjonaty i ośrodki wypoczynkowe. Wieś ma wybitne walory krajobrazowe. Przebiega tędy czerwony Główny Szlak Sudecki ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju. W okolicach można uprawiać turystykę pieszą i rowerową. Bliskość kurortu Lądek Zdrój, Złotego Stoku, Stronia Śląskiego, Masywu Śnieżnika, Jaskini Niedźwiedziej jeszcze bardziej uatrakcyjnia wypoczynek w tej miejscowości.

W Orłowcu znajduje się kilka zabytkowych budowli. Ciekawy jest kościół filialny pw. św. Sebastiana. Pochodzi z około 1600 r. Pierwotnie był w stylu renesansowym. W XVIII w. został zbarokizowany. Jest to budowla jednonawowa z prostokątnym prezbiterium i niską wieżą nakrytą hełmem z latarnią. Wyposażenie wnętrza pochodzi z drugiej połowy XVIII w. Utrzymane jest w stylu późnego baroku z elementami neoklasycyzmu. Ołtarz główny oraz inne elementy wyposażenia są dziełem rzeźbiarza Michała Ignacego Klahra (1727-1807), syna sławnego Michała Klahra Starszego (1693-1742). Kościół znajduje się na małym, nieużytkowanym cmentarzu, otoczonym murem. Naprzeciw wejścia do kościoła jest brama, a obok kaplica z 2 poł. XVIII w. lub z początków XIX w. w stylu barokowym.

Kościół filialny pw. św. Sebastiana w Orłowcu, fot. Sławomir Milejski

Kościół w Orłowcu, brama i kaplica, fot. Tomasz Leśniowski

W Orłowcu zachowały się też dawne zabudowania dworskie. W ich skład wchodzi dwór (XVI-XVIII w.), oficyna mieszkalno-gospodarcza (XVIII-XX w.), budynek bramny (XVIII-XIX w.), obora (koniec XIX w.). Niestety są w złym stanie.

Pozostałości dworu w Orłowcu, fot. Jacek Halicki

Oprac. ES

Literatura:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Or%C5%82owiec

Wójtówka

W najbliższych okolicach Lądka Zdroju jest wiele ciekawych miejsc i zakątków. Jeden z takich obszarów leży na północ od miasta, między granicą polsko-czeską, drogą z Przełęczy Różaniec przez Orłowiec do Lądka Zdroju oraz drogą z Przełęczy Lądeckiej do Lądka Zdroju. Są to południowo-zachodnie zbocza Borówkowej (900 m n.p.m.), jednego z najwyższych szczytów Gór Złotych. Znajdują się tu też niższe szczyty, m.in.: Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomółka (774 m n.p.m.), Orłówka (830 m n.p.m.), Wójtowa Góra (740 m n.p.m.). Na przełomie XIX i XX w. i w pierwszej połowie XX w. były to popularne tereny spacerów turystów i kuracjuszy z Lądka Zdroju. Po II wojnie światowej z uwagi na bliskość granicy polsko-czeskiej przestano tu zaglądać. Szlaki turystyczne wyznaczono w innych miejscach i obszary te zastały zapomniane. Wsie znajdujące się na tym terenie rozwijały się słabo z uwagi na trudne warunki klimatyczne i glebowe. Do dziś przetrwały: Lutynia, Orłowiec i Wójtówka. Natomiast Wrzosówka po II wojnie światowej wyludniła się całkowicie. O jej historii można przeczytać tu:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/?s=wrzos%C3%B3wka

Wójtówka

Wójtówka jest wsią sołecką należącą do Gminy Lądek Zdrój. Leży w środku opisanego wyżej obszaru, w dolinie Borówkowego Potoku, między szczytami: Wójtową Górą, Małą Borówkową i Rasztowcem. Przez wieś przechodzi czerwony szlak pieszy ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju oraz niebieski szlak rowerowy.

Zabudowania wsi Wójtówka, fot. J. Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg/1280px-2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg

W połowie XIV wieku Wójtówka wzmiankowana jest w dokumencie, wydanym przez króla Czech Jana Luksemburskiego, jako wieś należąca do państwa karpieńskiego. Państwo karpieńskie to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą tych dóbr był zamek Karpień. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło, a dawne wsie należące do niego przyłączono do dóbr królewskich. Wójtówka prawdopodobnie została wtedy opuszczona. W 1541 r. założono ją ponownie jako wieś kameralną, czyli zarządzaną przez urząd państwowy – kamerę. Wzmianki w dokumentach mówią, że w 1571 r. grunty wsi były użytkowane przez mieszczan lądeckich jako pola uprawne i pastwiska. Na początku XVII w. we wsi mieszkało około 20 drobnych gospodarzy (zagrodników), którzy posiadali nieduże zabudowania mieszkalne i gospodarcze oraz niewielkie grunty. W czasie wojny trzydziestoletniej Wójtówka podupadła. Na jej mieszkańców nałożono kontrybucję, skutkiem czego większość z nich opuściła wieś.

W drugiej połowie XVII w. Wójtówkę kupił (podobnie jak inne wsie należące do dawnego państwa karpieńskiego) Siegmund Hoffman von Lichtenstein. Z ziem tych ustanowił swoje dobra z główną siedzibą w Ober Thalheim. Jednak już w połowie następnego wieku spadkobiercy Siegmunda Hoffmana von Lichtenstein sprzedali Wójtówkę i inne wsie miastu Lądek. Wieś rozwijała się powoli. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa. Czynny był tu młyn. W połowie XIX wieku osada stała się samodzielną gminą wiejską nie należącą do Lądka.

We wsi mieszkali katolicy i od 1830 roku posiadali kaplicę. Ok. 1840 r. przybyła tu grupa baptystów, którzy ustanowili w Wójtówce główny ośrodek swojej gminy dla całego Hrabstwa Kłodzkiego. Nabożeństwa odprawiali w prywatnym domu. Jednak już w połowie XIX w. część babtystów wyemigrowała do Ameryki, a pozostali przyłączyli się do ewangelików.

W 2 poł. XIX w. Wójtówką zainteresowali się turyści i kuracjusze z Lądka. Dla ich wygody powstała we wsi gospoda, jednak wieś nie stała się miejscowością letniskową, w której turyści zatrzymywaliby się na dłużej, raczej była tylko celem wycieczek z sąsiedniego Lądka. Pod koniec XIX w. w Wójtówce mieszkało około dwieście osób.

Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali. Nowe władze ze względu na bliskość granicy państwowej nie osiedlały tu nowych mieszkańców. Wieś została zasiedlona częściowo. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i pracowali w pobliskich większych miejscowościach. Współcześnie odnotowuje się większe zainteresowanie miejscowością. Jej położenie, łąki i lasy wokół oraz bliskość kurortu, jakim jest Lądek Zdrój, zwabiają turystów. W Wójtówce powstają pensjonaty i domy letniskowe.

Kościołek pw. św. Antoniego w Wójtówce

http://images.polskaniezwykla.pl/medium/313546.jpg

Kościółek pw. św. Antoniego w Wójtówce, fot. Jacek Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg/1024px-2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg

W Wójtówce bardzo długo nie było żadnego obiektu sakralnego. Pierwszy, który nie zachował się, zbudowano w latach 1830-1845. W latach 1853-1854, z inicjatywy właściciela dóbr Kleina, wzniesiono kaplicę mszalną pw. św. Antoniego Padewskiego. Kaplica nadal służy mieszkańcom wsi, jest kościołem filialnym parafii pw. Narodzenia NMP w Lądku Zdroju.

Kaplica jest nieduża, reprezentuje skromny styl lokalnego budownictwa, który w tym wypadku jest połączeniem późnego baroku i wczesnego neoklasycyzmu. Ściana szczytowa zwieńczona jest charakterystycznym trójkątnym zwieńczeniem, co jest rozwiązaniem stosowanym jeszcze w 2 poł. XVII w. Budowla nie posiada wieży, dach wieńczy nieduża sygnaturka. Wnętrze kaplicy pokryto dekoracyjną polichromią. Znajduje się tu dzwon z 1799 r. Ołtarz, figury i droga krzyżowa pochodzą z XIX wieku.

W Wójtówce zachowało się kilka domów mieszkalnych i gospodarczych pochodzących z końca XIX i początków XX wieku. Jest również kilka figur przydrożnych i krzyży.

oprac. ES

Literatura:

WOJTÓWKA

https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C3%B3jt%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_dolno%C5%9Bl%C4%85skie

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/42300,wojtowka-kosciol-p-w–sw–antoniego-.html

Wrzosówka

W zakątku Gór Złotych, wyznaczonym przez granicę polsko-czeską i drogę z Przełęczy Różaniec przez Orłowiec do Lądka Zdroju leży kilka małych wsi. Są to Orłowiec, Lutynia, Wójtówka i Wrzosówka. O ile trzy pierwsze miejscowości przetrwały i są obecnie sołectwami należącymi do Gminy Lądek Zdrój, to Wrzosówka jest wsią zanikającą. Niewiele po niej zostało, na mapie tylko nazwa, a w terenie mały, uroczy kościółek pw. św. Karola Boromeusza, pozostałości po domach, drzewa owocowe i krzewy w dawnych ogrodach, zarastająca droga.

Kościółek pw. św. Karola Boromeusza we Wrzosówce, fot. Tomasz Leśniowski, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Wrzosowka._Kaplica.jpg/1024px-Wrzosowka._Kaplica.jpg

Dawna wieś jest bardzo ładnie położona na południowym stoku Borówkowej (900 m n.p.m.), obok dwóch mniejszych szczytów – Gomółki (770 m n.p.m.) i Małej Borówkowej (786 m n.p.m.), niedaleko Przełęczy Lądeckiej (665 m n.p.m.). Wieś leży na wysokości 600-650 m n.p.m., na północ od Lutyni, w górnej partii doliny Lutego Potoku. Na granicy Lutyni i Wrzosówki znajduje się Skalny Wąwóz, kiedyś zwany „Piekłem”. Jest to długi na ok. 10 m wąwóz utworzony z gnejsów gierałtowskich osiągających wysokość 30-40 m. Za wąwozem rozciąga się teren dawnej wsi. Są tu piękne łąki, małe zagajniki. Roztaczają się stąd rozległe widoki. Najbliżej widać Lutynię, dalej Lądek Zdrój, a na horyzoncie Krowiarki oraz szczyty Masywu Śnieżnika – Czarną Górę (1205 m n.p.m.) i Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.).

Wrzosówka od początku swojego istnienia była niedużą wsią. Pierwsze zabudowania gospodarstwa leśnego pojawiły się tu pod koniec XVI w. Wkrótce przyszła wojna trzydziestoletnia, podczas której domostwa zostały zniszczone. Około 1660 r. odbudowano leśniczówki, pojawiły się nowe domy. Wieś należała do radcy cesarskiego Johanna Sigmunda Hoffmana von Leuchtenstein. W 1736 r. została zakupiona przez miasto Lądek, a w XIX w. stała się samodzielną gminą wiejską. Istniało tu około dwudziestu gospodarstw. W XIX w. funkcjonował młyn wodny, a w latach 1830-1845 zbudowano mały kościółek pw. św. Karola Boromeusza. Obok kaplicy istniała gospoda. Niedługo przed II wojną światową zaczął działać duży pensjonat – „Dom Marynarza”. Przez Wrzosówkę przebiegał niegdyś szlak turystyczny z Lądka Zdroju na Borówkową, która była popularnym celem wycieczek z Lądka Zdroju, Javorníka czy nawet Złotego Stoku. Dawniej na szczycie istniała infrastruktura turystyczna – wieża widokowa, małe schronisko, bufet. Wrzosówka była więc miejscem, gdzie turyści i kuracjusze, w drodze na Borówkową, zatrzymywali się na odpoczynek oraz regenerację sił w gospodzie.

Po II wojnie wieś zaczęła zamierać. Dawni mieszkańcy wyjechali do Niemiec. Nowa rzeczywistość polityczna i ustrojowa oraz bliskość granicy państwa sprawiły, że powojenne władze Polski celowo nie zasiedlały wsi. Zamieszkała tu tylko jedna rodzina, która zresztą w latach 70. XX w. także wyprowadziła się. Pozostałe domy popadły w ruinę, do czego przyczyniali się okoliczni mieszkańcy, pozyskujący materiał budowlany w opuszczonych zabudowaniach. Zmieniono przebieg szlaków turystycznych tak, aby nie zbliżały się za bardzo do granicy, poprowadzono je bliżej Lądka Zdroju. Turyści i kuracjusze odwiedzający Lądek Zdrój w latach 60., 70., czy 80. XX w. nie wiedzieli, że tuż obok uzdrowiska znajdują się ciekawe i piękne tereny. Nie wspominali o tym przewodnicy, nie prowadzono tu wycieczek. I tak wieś, tętniąca niegdyś życiem, została zapomniana. Ale piękne miejsce, cisza i przyroda przyciągały marzycieli, chcących tu zamieszkać. W dawnej szkole powstała galeria sztuki z pracami malarza Andrzeja Hałajkiewicza, tzw. „Kajówka” (czynna w okresie letnim). Ktoś inny zaadoptował jeden z domów na domek letniskowy. Kościółek pw. św. Karola Boromeusza został wyremontowany i w 2001 r. poświęcony przez Kardynała Henryka Gulbinowicza. Obok kościółka powstała figura św. Floriana, bowiem miejsce to upodobali sobie strażacy, organizując tu swoje uroczystości i pikniki.

Dziś przez Wrzosówkę nie przebiega żaden turystyczny szlak pieszy, jednak istnieje ścieżka spacerowa i trasa rowerowa, więc także i tędy wędruje się już na Borówkową. Po II wojnie światowej także szczyt Borówkowej przestał być odwiedzany przez turystów. Turystyczne obiekty na szczycie popadły w ruinę i nie zostały odbudowane. W latach powojennych, z uwagi na strategiczne położenie szczytu na granicy polsko-czeskiej, wtedy pilnie strzeżonej, Borówkowa została zapomniana. Po 1989 r. sprawy zaczęły się trochę zmieniać, ale miejsce na razie znane było tylko okolicznym mieszkańcom. W 2006 r. Czesi wybudowali na szczycie nową wieżę widokową, powstały także: punkt gastronomiczny, wiaty turystyczne, stoły i ławki, a także tablice informacyjne o historii zagospodarowania szczytu. I znów Borówkowa stała się popularnym i łatwo dostępnym miejscem, chętnie odwiedzanym przez turystów oraz mieszkańców Ziemi Kłodzkiej, okolic czeskiego Javorníka oraz Ziemi Nyskiej.

Bibliografia:

Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław 1998.

Krzysztof R. Mazurski, Góry Złote i Lądek Zdrój, Wrocław 1999.

Irena Niedźwiecka-Filipiak, Jerzy Potyrała, Przywrócenie do życia przygranicznej wsi Wrzosówka [www.pan-ol.lublin.pl/wydawnictwa/TArch2/Niedzwiecka.pdf].

www.wikipedia.pl

opr. E.S.

A tu ciekawy opis szlaków i ścieżek w okolicach Wrzosówki:

http://medartzasada.blogspot.com/2016/02/gory-zote-2015.html

Travná i Przełęcz Lądecka

Travná to wieś w Czechach, położona w Górach Złotych, kilka kilometrów na południowy zachód od Javorníka. Z Javorníka do Travnej prowadzi malownicza droga, wspinająca się serpentynami na grzbiet Gór Złotych. Wiedzie do przejścia granicznego Lutynia – Travná, usytuowanego na Przełęczy Lądeckiej (665 m n.p.m.), które funkcjonowało do 31 grudnia 2007 r. Po wejściu Polski i Czech do strefy Schengen granicę można swobodnie przekraczać pieszo, rowerem czy samochodem. Od przejścia jest kilka kilometrów do centrum uzdrowiska w Lądku Zdroju.

Travná jest małą wsią, od 1960 r. jest częścią Javorníka. To osada o dawnym rodowodzie. Pierwsza wzmianka o niej pojawiła się w roku 1295. Jej powstanie (podobnie jak powstanie Javorníka) wiąże się z istnieniem dawnego szlaku handlowego przecinającego Góry Złote, prowadzącego ze Śląska na Ziemię Kłodzką. Szlak zwano Drogą Solną, ponieważ przewożono nią sól z podkrakowskich kopalni na Ziemię Kłodzką i dalej do Czech, nawet do Pragi.

We wsi znajduje się neogotycki kościół pw. Najświętszej Marii Panny, wybudowany w latach 1879-1881 według projektu Friedricha von Schmidta. Ten wiedeński architekt jest autorem projektu neogotyckiego ratusza w Wiedniu, jak również wielu innych budowli sakralnych i świeckich w Wiedniu oraz innych miastach Austrii i Czech. Inny ciekawy obiekt w Travnej to kaplica odpustowa pw. Matki Boskiej z La Salette zbudowana w latach 1857-1858. Pierwsza, drewniana kaplica powstała w 1851 r. z inicjatywy Veroniki Eichinger jako wotum za uzdrowienie. W pobliżu źródełko i krajobrazowa droga krzyżowa.

Travná, kościół pw. Najświętszej Marii Panny

Widoki z Travnej na Przedgórze Sudeckie

Trakt handlowy w poprzek Gór Złotych przebiegał w różnych miejscach. Początkowo prowadził z Lądka dzisiejszą ulicą Leśną, obok zamku Karpień, przez Przełęcz Karpowską, Rakową Dolinę (Rači udoli), koło zamku Rychleby i do Javorníka. Drogą tą przeprawiali się niegdyś husyci. Na Przełęczy Karpowskiej istniała gospoda, której biskup Schaffgotsch udzielił pozwolenia na obsługiwanie podróżnych. Była też droga przez wieś Zálesi. Funkcjonowała także droga przez Travną, lecz była niewygodna i wąska. W połowie XIX w. rozpoczęto budowę porządnej, bitej drogi, która pokrywa się z obecną szosą. Ukończono ją w 1873 r.

Szosa jest ciekawa i widokowa, zarówno po polskiej, jak po czeskiej stronie. Z Javorníka do Travnej wiedzie serpentynami do góry, przez łąki i zagajniki. Niedaleko przed Przełęczą Lądecką jest mały parking i sklepik, w którym Polacy zwykle zaopatrują się w dobre czeskie towary – piwo, alkohole, słodycze. Stąd rozpościerają się widoki na północny wschód, widać zalesione stoki Gór Złotych, a dalej równinne tereny Przedgórza Paczkowskiego. Dalej znajduje się czeski pensjonat (Penzion & Restaurace Celnice ***). Po polskiej stronie przełęczy także jest parking. Ostatnio został wyremontowany. Mają być jeszcze miejsca do biwakowania i specjalna wiata do grilla. Inwestorem tej małej, ale bardzo potrzebnej, inwestycji jest miasto Lądek. Z tego miejsca także roztaczają się widoki. W dole, wśród łąk, leży wieś Lutynia, w dali widać zabudowania Lądka, a daleko widać szczyty Masywu Śnieżnika. Dalej szosa prowadzi w dół do Lądka Zdroju. Niedaleko, po lewej stronie znajduje się kamieniołom bazaltu, usytuowany na zboczu wzniesienia Szwedzkie Szańce (710 m n.p.m.). Ulicą Graniczną, a następnie ulicą Wolności wjeżdża się do centrum uzdrowiska.

Przełęcz Lądecka (665 m n.p.m.) to obniżenie w Górach Złotych między szczytami Borówkowa (900 m n.p.m.) i Maselnica (711 m n.p.m.). Ponieważ jest tu wygodny parking i miejsce biwakowe, to dobry punkt do rozpoczęcia wycieczek. Na północ prowadzi zielony szlak na Borówkową. Na szczycie Borówkowej od 2006 r. funkcjonuje nowa wieża widokowa o wysokości 25,4 m, wybudowana przez władze Javorníka. Pierwsze obiekty turystyczne (wieże widokowe i niewielkie schroniska) powstawały na Borówkowej już pod koniec XIX w. Z wieży ciekawe widoki na Ziemię Kłodzką, czeski Śląsk i Przedgórze Sudeckie. Ze szczytu można na parking powrócić tą samą drogą albo iść dalej, do Przełęczy Różaniec (583 m n.p.m.). Stamtąd szlakiem zielonym, następnie czerwonym dojść do wsi Orłowiec, a dalej szlakiem czerwonym do Lądka Zdroju. Można także z Borówkowej wrócić na parking nieco okrężną drogą przez wsie Wrzosówka i Lutynia.

Opis trasy tu:

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/2012/03/06/borowki-i-wrzosy/

Idąc na południe od Przełęczy Lądeckiej szlakiem zielonym można dojść do skał Trojak (766 m n.p.m.), ruin zamku Karpień i Przełączy Karpowskiej (753 m n.p.m.).

Widok z Przełęczy Lądeckiej w stronę Lądka Zdroju, fot. Miezian

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Prze%C5%82%C4%99cz_L%C4%85decka_od_strony_polskiej.jpg/1024px-Prze%C5%82%C4%99cz_L%C4%85decka_od_strony_polskiej.jpg

Widok na Borówkową z Przedgórza Paczkowskiego, fot. Aleksander Sowa

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Borowkowa-kamienica.jpg/800px-Borowkowa-kamienica.jpg

Wieża widokowa na Borówkowej, fot. Jacek Halicki

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/2015_Wie%C5%BCa_widokowa_na_Bor%C3%B3wkowej_01.jpg/1024px-2015_Wie%C5%BCa_widokowa_na_Bor%C3%B3wkowej_01.jpg

Przełęcz Lądecka i Karpowska oraz Borówkowa były miejscami, gdzie począwszy od lat 80. XX w. zaczęły spotykać się grupy opozycjonistów polskich i czeskich.

opr. E.S.

Ciekawe informacje tutaj:

http://ladekzdroj.w.interiowo.pl/granica.html

http://ladekzdroj.w.interiowo.pl/borowkowa.html

Javorník – urocze czeskie miasteczko w Górach Złotych

Gdy podróżujemy drogą krajową nr 46, na odcinku między Paczkowem a Otmuchowem, po prawej stronie u podnóża Gór Złotych widać zabudowania kilku miejscowości. Leżą one już w Czechach, na obszarze, gdzie granica polsko-czeska wcina się klinem (tzw. cypel jawornicki) między Ziemię Kłodzką a obszary Dolnego Śląska i Opolszczyzny. Historycznie jest to część Śląska – Śląsk Czeski bądź Śląsk Morawski (dawniej Śląsk Austriacki). Są to ziemie śląskie, które po pierwszej wojnie śląskiej między Austria a Prusami (1740-1742) pozostały przy monarchii habsburskiej i należały do niej do 1918 r., a potem weszły w skład Czechosłowacji.

Największą miejscowością w cyplu jawornickim jest Javorník. Jest to małe miasto położone u podnóża Gór Złotych, u wylotu jednej z dolinek, nad rzeczką Javorník. Liczy prawie 3000 mieszkańców, a jego powierzchnia wynosi 7744 ha. Należy do powiatu Jesionik (kraj ołomuniecki).

Miasteczko zostało założone w średniowieczu. W 2 połowie XIII w. w strategicznym miejscu książę świdnicki Bolko I, w porozumieniu z biskupem wrocławskim Janem Romką, w celu obrony Śląska przed czeskim królem Wacławem II, zbudował zameczek na skalnym cyplu i wokół niego gród. Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1307 r. W 1348 r. książęta świdniccy odstąpili (czy też odsprzedali) gród biskupowi Przecławowi z Pogorzeli. Od tego czasu gród i okolica należały do ziem biskupstwa wrocławskiego, czyli do Księstwa Nyskiego, podobnie jak pobliskie miasta: Otmuchów, Paczków, Nysa i inne. Wkrótce zameczek stał się letnią rezydencją biskupów wrocławskich.

W XV w. Javorník został zniszczony w czasie wojen husyckich. Odbudowa i rekonstrukcja została przeprowadzona pod koniec XV w. przez biskupa Jana Rotha. Zameczek nazwano wtedy Jánský Vrch (czyli Janowe Wzgórze) na cześć patrona diecezji wrocławskiej św. Jana Chrzciciela.

W XVIII w. zamek został przebudowany w stylu barokowym przez biskupa Filipa Gotharda Schaffgotscha (1716-1795), który mieszkał tu na stałe. Było to miejsce jego dożywotniego wygnania. Biskup został wybrany w 1747 r. dzięki poparciu króla pruskiego Fryderyka II. Jednak podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) biskup odstąpił od popierania Prusaków i skłonił się ku katolickim Habsburgom. Za to w 1766 r. został skazany na banicję i do końca życia mieszkał w Javorníku. Stąd administrował austriacką częścią diecezji wrocławskiej i ustanowił Wikariat Generalny dla Śląska Austriackiego. Zmarł w Javorníku, został pochowany w Cieplicach. W czasie swojego długiego życia na wygnaniu biskup zadbał o wygody na zamku. Przebudował go w stylu barokowym, a wokół budowli założył ogrody.

Ponieważ biskup był miłośnikiem sztuk, otoczył się znanymi artystami. Szczególnie lubił muzykę. W 1769 r. zaprosił m.in. znanego austriackiego kompozytora i muzyka Karla Dittersa von Dittersdorf (1739-1799). Kompozytor przebywał w Javorníku prawie trzydzieści lat. Tu skomponował około czterdzieści oper komicznych. Jest uznawany za najważniejszego twórcę opery komicznej. Aby przypominać tradycje muzyczne Javorníka, organizowane są na zamku festiwale muzyczne im. Karla Dittersa von Dittersdorf oraz koncerty.

Następcy biskupa Schaffgotscha nadal modernizowali i upiększali zamek, również zapraszali znane osobistości ze świata sztuki. Często w Javorníku przebywał znany śląski poeta romantyczny Joseph von Eichendorff (1788-1857).

W czasie II wojny światowej w Javorníku mieszkał arcybiskup wrocławski kardynał Adolf Bertram (1859-1945). Zmarł tam w lipcu 1945 r. i został pochowany na cmentarzu w Javorníku w grobie biskupa Josepha Hohenlohe. Dopiero w 1991 r. spoczął w katedrze metropolitalnej we Wrocławiu.

Zamek Jánský Vrch – Janowe Wzgórze

Zamek Jánský Vrch to potężna budowla, położona na skale wznoszącej się nad Javorníkiem i doskonale widoczna z daleka, z polskiej strony granicy, z okolic Paczkowa i Otmuchowa. Kilkukrotne przebudowy zamku spowodowały, że nie zachował się w pierwotnym, średniowiecznym kształcie, choć przypuszczać należy, że budowla powstała na średniowiecznych fundamentach, a dawny kształt zamku był podobny do dzisiejszego. Zamek posiadał okrągłą wieżę w miejscu dzisiejszej wieży zegarowej. Otoczony był murami obronnymi i fosami. Pierwsza duża przebudowa miała miejsce po najazdach husyckich, w latach 80. XV w. Następnej przebudowy dokonał biskup Filip Gothard Schaffgotsch w XVIII w., zamieniając warownię obronną na wygodny pałac. Ostatnia przebudowa miała miejsce na przełomie XVIII i XIX w. za czasów biskupa Josepha Christiana Hohenlohe (1740-1814, biskup wrocławski w latach 1795-1817). Wtedy przebudowano wieżę pałacową, utworzono rozległy dziedziniec zewnętrzny z dwoma pawilonami i tarasami, w miejscu dawnych murów obronnych i fos założono angielski park krajobrazowy.

Zamek Jánský Vrch

Na dziedzińcu zamkowym

Zamek można zwiedzać na dwóch trasach. Pierwsza wiedzie przez pomieszczenia reprezentacyjne, komnaty umeblowane XIX-wiecznymi meblami, kaplicę i salę koncertową. W sali koncertowej zwiedzający wysłuchują krótkiego koncertu. Można także obejrzeć unikalną kolekcję fajek. Druga trasa prezentuje pomieszczenia gospodarcze zamku, kuchnie, wewnętrzne dziedzińce, pomieszczenia dla służby itp. Zwiedzanie można zakończyć spacerem po obszernym dziedzińcu zewnętrznym, z którego roztaczają się dalekie widoki na Góry Złote oraz Przedgórze Sudeckie, gdzie widać Paczków, Otmuchów, Nysę, Jezioro Otmuchowskie i Nyskie. U stóp zamku leży Javorník.

Javorník

W miasteczku zachwycają ciekawe kamieniczki. Jest także barokowy kościół Trójcy Świętej, wybudowany w latach 1715-1725. Ciekawą budowlą jest kościół cmentarny św. Krzyża z XIII w. o cechach romańskich i gotyckich. W Javorníku jest Muzeum Miejskie, a w nim można obejrzeć wystawy poświęcone historii regionu Javornicko. Można zobaczyć wnętrze wiejskiej chaty, warsztat rzemieślniczy, wnętrze dawnej apteki. Jest kolekcja minerałów, obrazów malowanych na szkle, a także ekspozycja poświęcona życiu i twórczości kompozytora Karla Dittersa von Dittersdorf.

Javorník

Javorník, kamieniczki

Kościół pw. Trójcy Świętej

Do Javorníka z polskiej strony można dojechać przez dawne przejścia graniczne: Paczków – Bilý Potok oraz Dziewiętlice – Bernartice. Z okolic Paczkowa i Otmuchowa przez Javorník prowadzi krótsza droga do Lądka Zdroju. Dawniej, przed przystąpieniem do strefy Schengen, trzeba było jechać okrężną drogą nr 390 przez Złoty Stok albo nawet przez Kłodzko (w czasie dużych opadów śniegu droga nr 390 była nieprzejezdna). Z Javorníka należy jechać na południowy zachód, w kierunku przejścia granicznego Travná – Lutynia, malowniczą szosą pnącą się serpentynami do góry. Po niedługim czasie przejeżdża się przez wieś Travná, a stamtąd już blisko do Przełączy Lądeckiej (665 m n.p.m.) i Lądka Zdroju. O Travnej i innych ciekawych miejscach w tym regionie niebawem.

Opr. ES

Przydatne informacje na stronach:

https://www.zamek-janskyvrch.cz/cs

http://www.navstivtejeseniky.cz/pl/cel/zamek-jansky-vrch

http://obiezyswiat.org/index.php?gallery=18940