Gdy podróżujemy drogą krajową nr 46, na odcinku między Paczkowem a Otmuchowem, po prawej stronie u podnóża Gór Złotych widać zabudowania kilku miejscowości. Leżą one już w Czechach, na obszarze, gdzie granica polsko-czeska wcina się klinem (tzw. cypel jawornicki) między Ziemię Kłodzką a obszary Dolnego Śląska i Opolszczyzny. Historycznie jest to część Śląska – Śląsk Czeski bądź Śląsk Morawski (dawniej Śląsk Austriacki). Są to ziemie śląskie, które po pierwszej wojnie śląskiej między Austria a Prusami (1740-1742) pozostały przy monarchii habsburskiej i należały do niej do 1918 r., a potem weszły w skład Czechosłowacji.
Największą miejscowością w cyplu jawornickim jest Javorník. Jest to małe miasto położone u podnóża Gór Złotych, u wylotu jednej z dolinek, nad rzeczką Javorník. Liczy prawie 3000 mieszkańców, a jego powierzchnia wynosi 7744 ha. Należy do powiatu Jesionik (kraj ołomuniecki).
Miasteczko zostało założone w średniowieczu. W 2 połowie XIII w. w strategicznym miejscu książę świdnicki Bolko I, w porozumieniu z biskupem wrocławskim Janem Romką, w celu obrony Śląska przed czeskim królem Wacławem II, zbudował zameczek na skalnym cyplu i wokół niego gród. Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1307 r. W 1348 r. książęta świdniccy odstąpili (czy też odsprzedali) gród biskupowi Przecławowi z Pogorzeli. Od tego czasu gród i okolica należały do ziem biskupstwa wrocławskiego, czyli do Księstwa Nyskiego, podobnie jak pobliskie miasta: Otmuchów, Paczków, Nysa i inne. Wkrótce zameczek stał się letnią rezydencją biskupów wrocławskich.
W XV w. Javorník został zniszczony w czasie wojen husyckich. Odbudowa i rekonstrukcja została przeprowadzona pod koniec XV w. przez biskupa Jana Rotha. Zameczek nazwano wtedy Jánský Vrch (czyli Janowe Wzgórze) na cześć patrona diecezji wrocławskiej św. Jana Chrzciciela.
W XVIII w. zamek został przebudowany w stylu barokowym przez biskupa Filipa Gotharda Schaffgotscha (1716-1795), który mieszkał tu na stałe. Było to miejsce jego dożywotniego wygnania. Biskup został wybrany w 1747 r. dzięki poparciu króla pruskiego Fryderyka II. Jednak podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) biskup odstąpił od popierania Prusaków i skłonił się ku katolickim Habsburgom. Za to w 1766 r. został skazany na banicję i do końca życia mieszkał w Javorníku. Stąd administrował austriacką częścią diecezji wrocławskiej i ustanowił Wikariat Generalny dla Śląska Austriackiego. Zmarł w Javorníku, został pochowany w Cieplicach. W czasie swojego długiego życia na wygnaniu biskup zadbał o wygody na zamku. Przebudował go w stylu barokowym, a wokół budowli założył ogrody.
Ponieważ biskup był miłośnikiem sztuk, otoczył się znanymi artystami. Szczególnie lubił muzykę. W 1769 r. zaprosił m.in. znanego austriackiego kompozytora i muzyka Karla Dittersa von Dittersdorf (1739-1799). Kompozytor przebywał w Javorníku prawie trzydzieści lat. Tu skomponował około czterdzieści oper komicznych. Jest uznawany za najważniejszego twórcę opery komicznej. Aby przypominać tradycje muzyczne Javorníka, organizowane są na zamku festiwale muzyczne im. Karla Dittersa von Dittersdorf oraz koncerty.
Następcy biskupa Schaffgotscha nadal modernizowali i upiększali zamek, również zapraszali znane osobistości ze świata sztuki. Często w Javorníku przebywał znany śląski poeta romantyczny Joseph von Eichendorff (1788-1857).
W czasie II wojny światowej w Javorníku mieszkał arcybiskup wrocławski kardynał Adolf Bertram (1859-1945). Zmarł tam w lipcu 1945 r. i został pochowany na cmentarzu w Javorníku w grobie biskupa Josepha Hohenlohe. Dopiero w 1991 r. spoczął w katedrze metropolitalnej we Wrocławiu.
Zamek Jánský Vrch – Janowe Wzgórze
Zamek Jánský Vrch to potężna budowla, położona na skale wznoszącej się nad Javorníkiem i doskonale widoczna z daleka, z polskiej strony granicy, z okolic Paczkowa i Otmuchowa. Kilkukrotne przebudowy zamku spowodowały, że nie zachował się w pierwotnym, średniowiecznym kształcie, choć przypuszczać należy, że budowla powstała na średniowiecznych fundamentach, a dawny kształt zamku był podobny do dzisiejszego. Zamek posiadał okrągłą wieżę w miejscu dzisiejszej wieży zegarowej. Otoczony był murami obronnymi i fosami. Pierwsza duża przebudowa miała miejsce po najazdach husyckich, w latach 80. XV w. Następnej przebudowy dokonał biskup Filip Gothard Schaffgotsch w XVIII w., zamieniając warownię obronną na wygodny pałac. Ostatnia przebudowa miała miejsce na przełomie XVIII i XIX w. za czasów biskupa Josepha Christiana Hohenlohe (1740-1814, biskup wrocławski w latach 1795-1817). Wtedy przebudowano wieżę pałacową, utworzono rozległy dziedziniec zewnętrzny z dwoma pawilonami i tarasami, w miejscu dawnych murów obronnych i fos założono angielski park krajobrazowy.
Zamek Jánský Vrch
Na dziedzińcu zamkowym
Zamek można zwiedzać na dwóch trasach. Pierwsza wiedzie przez pomieszczenia reprezentacyjne, komnaty umeblowane XIX-wiecznymi meblami, kaplicę i salę koncertową. W sali koncertowej zwiedzający wysłuchują krótkiego koncertu. Można także obejrzeć unikalną kolekcję fajek. Druga trasa prezentuje pomieszczenia gospodarcze zamku, kuchnie, wewnętrzne dziedzińce, pomieszczenia dla służby itp. Zwiedzanie można zakończyć spacerem po obszernym dziedzińcu zewnętrznym, z którego roztaczają się dalekie widoki na Góry Złote oraz Przedgórze Sudeckie, gdzie widać Paczków, Otmuchów, Nysę, Jezioro Otmuchowskie i Nyskie. U stóp zamku leży Javorník.
Javorník
W miasteczku zachwycają ciekawe kamieniczki. Jest także barokowy kościół Trójcy Świętej, wybudowany w latach 1715-1725. Ciekawą budowlą jest kościół cmentarny św. Krzyża z XIII w. o cechach romańskich i gotyckich. W Javorníku jest Muzeum Miejskie, a w nim można obejrzeć wystawy poświęcone historii regionu Javornicko. Można zobaczyć wnętrze wiejskiej chaty, warsztat rzemieślniczy, wnętrze dawnej apteki. Jest kolekcja minerałów, obrazów malowanych na szkle, a także ekspozycja poświęcona życiu i twórczości kompozytora Karla Dittersa von Dittersdorf.
Javorník
Javorník, kamieniczki
Kościół pw. Trójcy Świętej
Do Javorníka z polskiej strony można dojechać przez dawne przejścia graniczne: Paczków – Bilý Potok oraz Dziewiętlice – Bernartice. Z okolic Paczkowa i Otmuchowa przez Javorník prowadzi krótsza droga do Lądka Zdroju. Dawniej, przed przystąpieniem do strefy Schengen, trzeba było jechać okrężną drogą nr 390 przez Złoty Stok albo nawet przez Kłodzko (w czasie dużych opadów śniegu droga nr 390 była nieprzejezdna). Z Javorníka należy jechać na południowy zachód, w kierunku przejścia granicznego Travná – Lutynia, malowniczą szosą pnącą się serpentynami do góry. Po niedługim czasie przejeżdża się przez wieś Travná, a stamtąd już blisko do Przełączy Lądeckiej (665 m n.p.m.) i Lądka Zdroju. O Travnej i innych ciekawych miejscach w tym regionie niebawem.
Opr. ES
Przydatne informacje na stronach:
https://www.zamek-janskyvrch.cz/cs
http://www.navstivtejeseniky.cz/pl/cel/zamek-jansky-vrch