Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r. to był wynik starań Polaków o zrzucenie władzy zaborców. Starania te trwały przez cały XIX wiek. W końcu XVIII w., zaraz po pierwszym rozbiorze w 1772 r., zaczęto wprowadzać reformy, choć państwa zaborcze (szczególnie Rosja i Prusy) blokowały te inicjatywy. Ogromne znaczenie miały reformy Sejmu Czteroletniego (1788-1792), z tą najważniejszą – Konstytucją, uchwaloną 3 maja 1791 r. Sprzeciw Rosji i konfederacja targowicka, a następnie wybuch wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. udaremniły wprowadzenie postanowień Konstytucji 3 Maja w życie. W 1793 r. przeprowadzono drugi rozbiór Polski, w którym wzięły udział Rosja i Prusy. Ostatnią próbą ratowania Rzeczypospolitej było powstanie kościuszkowskie w 1794 roku. Po początkowych sukcesach powstańców Rosja i Prusy stłumiły powstanie. W 1795 r. był trzeci rozbiór Polski, a król Stanisław August Poniatowski abdykował. Po utracie państwowości wielu Polaków, zwłaszcza wojskowych, wyemigrowało z kraju (głównie do Saksonii, Włoch i Francji). Na emigracji podejmowano próby tworzenia polskich oddziałów. W 1797 r. powstały dwa Legiony Polskie pod dowództwem generałów Henryka Dąbrowskiego i Karola Kniaziewicza. Do 1815 r. Polacy walczyli o wolność w szeregach armii napoleońskiej. Potem w kolejnych zrywach powstańczych – powstaniu listopadowym, wydarzeniach Wiosny Ludów i powstaniu styczniowym – ponawiano próby wyzwolenia się spod władzy zaborców. Próby były nieudane, powstania kończyły się klęskami. Po nich zaborcy wprowadzali jeszcze większe represje wobec Polaków. Wielu działaczy niepodległościowych musiało opuścić kraj i udać się na emigrację. Ale te wszystkie zrywy powstańcze jeszcze bardziej hartowały Polaków i wzmacniały pragnienie wolności. A państwom zaborczym też różnie się wiodło. Przeżywały trudności, prowadziły wojny, miały kryzysy gospodarcze. W 2. połowie XIX w., po upadku powstania styczniowego, polscy działacze niepodległościowi zrozumieli, że trzeba czekać na odpowiedni moment. Takim momentem mógłby być jakiś konflikt zbrojny, w którym po przeciwnych stronach stanęłyby państwa zaborcze. Pod koniec XIX w. możliwość wybuchu takiego konfliktu stawała się realna. Należało czekać na tę chwilę, a równocześnie przygotowywać się – pracować, bogacić, edukować społeczeństwo, przygotowywać działaczy niepodległościowych we wszystkich zaborach, organizować i szkolić oddziały paramilitarne. Tak też postępowano. Najlepsze warunki do działalności niepodległościowej były w zaborze austriackim. Od 1867 r. w Galicji istniała autonomia. Polacy mieli swoich przedstawicieli w wiedeńskiej Radzie Państwa, istniał Sejm Krajowy Galicyjski, działało polskie szkolnictwo wszystkich szczebli (łącznie z wyższym), działały polskie stowarzyszenia naukowe i kulturalne. Język polski na terenie Galicji był językiem urzędowym. Galicja stała się “polskim Piemontem”. Pod koniec XIX w. i na początku XX w. tu najprężniej rozwijał się polski ruch narodowy i niepodległościowy. W lipcu 1914 r. wybuchła wojna. Państwa zaborcze znalazły się w przeciwnych obozach. Austro-Węgry i Cesarstwo Niemieckie znalazły się w grupie państw centralnych, Rosja należała do państw Ententy. Rozpoczęła się wielka wojna, trwająca cztery lata. To chyba był ten długo oczekiwany moment…
OŚRODKI WŁADZY NA ZIEMIACH POLSKICH U PROGU NIEPODLEGŁOŚCI
W jesieni 1918 r. (ale także wcześniej), gdy było wiadomo, że wojna ma się ku końcowi, na ziemiach polskich zaczęły powstawać ośrodki władzy. Ich zadaniem było przejęcie władzy z rąk zaborców w momencie zakończenia wojny. Ogólna sytuacja polityczna w Europie Środkowo-Wschodniej nie była jeszcze klarowna. Nie wiadomo było, w jakim kształcie powstanie przyszłe państwo polskie, jakie ziemie wejdą w jego skład, jak będą przebiegały granice, jaki będzie ustrój polityczny. Te problemy będą rozstrzygane później, w następnych miesiącach i latach. Dlatego powstanie ośrodków lokalnej władzy miało szczególne znaczenie. Chodziło w wyprzedzenie wszelkich poczynań władz imperiów zaborczych, w tym okresie osłabionych i stojących u progu rozpadu, i postawienie ich przed faktami dokonanymi. Powstające ośrodki władzy początkowo miały charakter lokalny, nie aspirowały do rozciągnięcia władzy na większy obszar. Jednak powstały na ziemiach wszystkich trzech zaborów, w regionach o kluczowym znaczeniu historycznym, politycznym i gospodarczym.
ZABÓR AUSTRIACKI
Pierwsza Kompania Kadrowa i Legiony Polskie
Na początku wojny, 3 sierpnia 1914 r., w Krakowie został utworzony przez Józefa Piłsudskiego pododdział piechoty z połączenia organizacji paramilitarnych – Towarzystwa „Strzelec”, Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich. 6 sierpnia 1914 r. pod dowództwem Józefa Piłsudskiego Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła z Krakowa. Przekroczyła granicę Kongresówki z zamiarem dotarcia do Warszawy i wywołania tam powstania. Plan ten nie powiódł się. Pierwsza Kadrowa powróciła do Krakowa. Stała się zalążkiem Legionów Polskich, które zostały utworzone 27 sierpnia 1914 r.
Kraków, Muzeum Czynu Niepodległościowego – Dom im. Józefa Piłsudskiego (zbudowany w 1935 r.) na rogu Alei 3 Maja i ulicy Oleandry. Z tego miejsca 6 sierpnia 1914 r. wyruszyła Pierwsza Kompania Kadrowa, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Dom_im_Jozefa_Pilsudskiego_w_Krakowie.jpg
Rzeczpospolita Zakopiańska 2-18 listopada 1918 r.
13 października 1918 r. w Zakopanem naczelnik gminy, Wincenty Regieć, zwołał wiec obywatelski. Proklamowano na nim powstanie Organizacji Narodowej, której zadaniem było przejmowanie władzy z rąk austriackich na terenie Zakopanego i okolic. Prezesem Organizacji Narodowej wybrano mieszkającego wówczas w Zakopanem Stefana Żeromskiego. Wiceprezesami zostali: Franciszek Pawlica (prezes Związku Górali), mjr Mariusz Zaruski (przedstawiciel lewicowych legionistów) i Wincenty Szymborski (reprezentant endecji, zarządca dóbr hrabiego Władysława Zamoyskiego), sekretarzem wybrano Medarda Kozłowskiego. Wśród członków Organizacji był także Jan Kasprowicz.
30 października w Zakopanem ogłoszono niepodległość. Następnego dnia władzę wojskową przejął polski komitet wojskowy, na którego czele stanęli: kapitan doktor Gustaw Nowotny (w czasie wojny służył w wojsku austriackim jako lekarz austriackiego szpitala wojskowego zorganizowanego w sanatorium doktora Andrzeja Chramca w Zakopanem) i porucznik Marian Bolesławowicz. Oficerowie i żołnierze narodowości polskiej rozbrajali przebywających w Zakopanem oficerów i żołnierzy austriackich oraz innych narodowości. Po zlikwidowaniu austriackich władz wojskowych polski komitet wojskowy podporządkował się Organizacji Narodowej. 1 listopada Organizacja Narodowa przekształciła się w Radę Narodową, czyli rząd niepodległej, polskiej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. 2 listopada Rada Narodowa przejęła władzę nad wojskiem, policją, urzędami i instytucjami w Zakopanem w imieniu odradzającego się Państwa Polskiego. Gdy w Zakopanem i okolicach zaczęła funkcjonować polska administracja utworzona przez Polską Komisję Likwidacyjną, zakopiańska Rada Narodowa rozwiązała się 16 listopada 1918 r.
Więcej o Rzeczpospolitej Zakopiańskiej:
http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2016/11/10/rzeczpospolita-zakopianska/
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego
19 października 1918 r. w Cieszynie powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Na jej czele stanęli ksiądz Józef Londzin i Jan Michejda. Rada sprawowała władzę nad powiatami bielskim, cieszyńskim i frysztackim. Zapowiedziano przyłączenie tych ziem do państwa polskiego. 5 listopada 1918 r. Rada zawarła porozumienie z odpowiednim organem czeskim – Zemským Národním Výborem pro Slezsko – na podstawie którego podzielono księstwo na strefy wpływów polskich i czeskich na zasadach etnicznych (większość Śląska Cieszyńskiego miała pozostać w strefie polskiej). Potem podział ten nie został jednak zaakceptowany przez rząd czechosłowacki po proklamowaniu przez ten kraj niepodległości. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego zakończyła swoją działalność dopiero 28 lipca 1920 roku, po ostatecznym ustaleniu granic w tym regionie, i oddała władzę administracji Rzeczpospolitej Polskiej. 
Cieszyn, Rynek,
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Cieszyn_RynekB.JPG/1920px-Cieszyn_RynekB.JPG
Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie
28 października 1918 r. w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna. Na jej czele stanął Wincenty Witos z PSL-Piast, Ignacy Daszyński z Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD) oraz Bolesław Roja. W jej skład weszli ludzie o różnych poglądach politycznych. Planowano objąć władzą cały zabór austriacki. Jednak Komisja sprawowała władzę nad Galicją Zachodnią (do Sanu na wschodzie, po Spisz i Orawę na południu), Lubelszczyzną i Kielecczyzną. Działalność Polskiej Komisji Likwidacyjnej została zakończona na podstawie dekretu Naczelnika Państwa z 10 stycznia 1919 r.
Kraków, Rynek Główny, Kościół Mariacki,
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Rynek_Glowny_w_Krakowie.jpg/1024px-Rynek_Glowny_w_Krakowie.jpg
Rada Delegatów Robotniczych w Lublinie
5 listopada 1918 r. w Lublinie powstała Rada Delegatów Robotniczych. Organ ten powstał z inicjatywy Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) oraz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) pod wpływem wydarzeń rewolucji bolszewickiej w Rosji. Rada wiązała swoją przyszłość z Rosją bolszewicką. Na wiecu robotniczym zorganizowanym 6 listopada postulowano obalenie Rady Regencyjnej, stworzenie milicji robotniczej, powołanie nowego rządu, wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy i ogłoszono strajk powszechny. RDR w Lublinie była jedną z ponad 100 rad (robotniczych, folwarcznych, żołnierskich) działających na terenie Polski, reprezentujących ponad 500000 robotników fabrycznych, rolnych i folwarcznych oraz zdemobilizowanych żołnierzy armii zaborczych. Rady Delegatów Robotniczych nie odegrały żadnej znaczącej roli.
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie
6/7 listopada 1918 r. w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Na jego czele stanął Ignacy Daszyński z PPSD. W skład rządu weszli politycy reprezentujący ugrupowania lewicy niepodległościowej: PPS, PPSD, PSL – Wyzwolenie, Polską Organizację Wojskową (POW). Był to pierwszy rząd, który zamierzał objąć władzą teren całego kraju. 7 listopada ogłoszono manifest, w którym zapowiadano wiele bardzo postępowych reform, m.in.: wprowadzenie swobód obywatelskich, ustawodawstwa socjalnego i ośmiogodzinnego dnia pracy, upaństwowienie głównych gałęzi przemysłu, wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej, wprowadzenie powszechnej i bezpłatnej oświaty. Program ten był lewicowy, ale nie komunistyczny. Zmiany zamierzano wprowadzać drogą reform parlamentarnych. Jednak, jak na owe czasy, postulaty były bardzo postępowe i trudne do przyjęcia przez część społeczeństwa. Rząd lubelski działał do 12 listopada 1918 r. Ignacy Daszyński udał się wraz z częścią rządu do Warszawy i złożył dymisję na ręce Józefa Piłsudskiego. 
Lublin, Stare Miasto
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Stare_miasto_Lublin.jpg/1024px-Stare_miasto_Lublin.jpg
ES
