Październik 2017 – Dobry Przewodnik

Javorník – urocze czeskie miasteczko w Górach Złotych

Gdy podróżujemy drogą krajową nr 46, na odcinku między Paczkowem a Otmuchowem, po prawej stronie u podnóża Gór Złotych widać zabudowania kilku miejscowości. Leżą one już w Czechach, na obszarze, gdzie granica polsko-czeska wcina się klinem (tzw. cypel jawornicki) między Ziemię Kłodzką a obszary Dolnego Śląska i Opolszczyzny. Historycznie jest to część Śląska – Śląsk Czeski bądź Śląsk Morawski (dawniej Śląsk Austriacki). Są to ziemie śląskie, które po pierwszej wojnie śląskiej między Austria a Prusami (1740-1742) pozostały przy monarchii habsburskiej i należały do niej do 1918 r., a potem weszły w skład Czechosłowacji.

Największą miejscowością w cyplu jawornickim jest Javorník. Jest to małe miasto położone u podnóża Gór Złotych, u wylotu jednej z dolinek, nad rzeczką Javorník. Liczy prawie 3000 mieszkańców, a jego powierzchnia wynosi 7744 ha. Należy do powiatu Jesionik (kraj ołomuniecki).

Miasteczko zostało założone w średniowieczu. W 2 połowie XIII w. w strategicznym miejscu książę świdnicki Bolko I, w porozumieniu z biskupem wrocławskim Janem Romką, w celu obrony Śląska przed czeskim królem Wacławem II, zbudował zameczek na skalnym cyplu i wokół niego gród. Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1307 r. W 1348 r. książęta świdniccy odstąpili (czy też odsprzedali) gród biskupowi Przecławowi z Pogorzeli. Od tego czasu gród i okolica należały do ziem biskupstwa wrocławskiego, czyli do Księstwa Nyskiego, podobnie jak pobliskie miasta: Otmuchów, Paczków, Nysa i inne. Wkrótce zameczek stał się letnią rezydencją biskupów wrocławskich.

W XV w. Javorník został zniszczony w czasie wojen husyckich. Odbudowa i rekonstrukcja została przeprowadzona pod koniec XV w. przez biskupa Jana Rotha. Zameczek nazwano wtedy Jánský Vrch (czyli Janowe Wzgórze) na cześć patrona diecezji wrocławskiej św. Jana Chrzciciela.

W XVIII w. zamek został przebudowany w stylu barokowym przez biskupa Filipa Gotharda Schaffgotscha (1716-1795), który mieszkał tu na stałe. Było to miejsce jego dożywotniego wygnania. Biskup został wybrany w 1747 r. dzięki poparciu króla pruskiego Fryderyka II. Jednak podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) biskup odstąpił od popierania Prusaków i skłonił się ku katolickim Habsburgom. Za to w 1766 r. został skazany na banicję i do końca życia mieszkał w Javorníku. Stąd administrował austriacką częścią diecezji wrocławskiej i ustanowił Wikariat Generalny dla Śląska Austriackiego. Zmarł w Javorníku, został pochowany w Cieplicach. W czasie swojego długiego życia na wygnaniu biskup zadbał o wygody na zamku. Przebudował go w stylu barokowym, a wokół budowli założył ogrody.

Ponieważ biskup był miłośnikiem sztuk, otoczył się znanymi artystami. Szczególnie lubił muzykę. W 1769 r. zaprosił m.in. znanego austriackiego kompozytora i muzyka Karla Dittersa von Dittersdorf (1739-1799). Kompozytor przebywał w Javorníku prawie trzydzieści lat. Tu skomponował około czterdzieści oper komicznych. Jest uznawany za najważniejszego twórcę opery komicznej. Aby przypominać tradycje muzyczne Javorníka, organizowane są na zamku festiwale muzyczne im. Karla Dittersa von Dittersdorf oraz koncerty.

Następcy biskupa Schaffgotscha nadal modernizowali i upiększali zamek, również zapraszali znane osobistości ze świata sztuki. Często w Javorníku przebywał znany śląski poeta romantyczny Joseph von Eichendorff (1788-1857).

W czasie II wojny światowej w Javorníku mieszkał arcybiskup wrocławski kardynał Adolf Bertram (1859-1945). Zmarł tam w lipcu 1945 r. i został pochowany na cmentarzu w Javorníku w grobie biskupa Josepha Hohenlohe. Dopiero w 1991 r. spoczął w katedrze metropolitalnej we Wrocławiu.

Zamek Jánský Vrch – Janowe Wzgórze

Zamek Jánský Vrch to potężna budowla, położona na skale wznoszącej się nad Javorníkiem i doskonale widoczna z daleka, z polskiej strony granicy, z okolic Paczkowa i Otmuchowa. Kilkukrotne przebudowy zamku spowodowały, że nie zachował się w pierwotnym, średniowiecznym kształcie, choć przypuszczać należy, że budowla powstała na średniowiecznych fundamentach, a dawny kształt zamku był podobny do dzisiejszego. Zamek posiadał okrągłą wieżę w miejscu dzisiejszej wieży zegarowej. Otoczony był murami obronnymi i fosami. Pierwsza duża przebudowa miała miejsce po najazdach husyckich, w latach 80. XV w. Następnej przebudowy dokonał biskup Filip Gothard Schaffgotsch w XVIII w., zamieniając warownię obronną na wygodny pałac. Ostatnia przebudowa miała miejsce na przełomie XVIII i XIX w. za czasów biskupa Josepha Christiana Hohenlohe (1740-1814, biskup wrocławski w latach 1795-1817). Wtedy przebudowano wieżę pałacową, utworzono rozległy dziedziniec zewnętrzny z dwoma pawilonami i tarasami, w miejscu dawnych murów obronnych i fos założono angielski park krajobrazowy.

Zamek Jánský Vrch

Na dziedzińcu zamkowym

Zamek można zwiedzać na dwóch trasach. Pierwsza wiedzie przez pomieszczenia reprezentacyjne, komnaty umeblowane XIX-wiecznymi meblami, kaplicę i salę koncertową. W sali koncertowej zwiedzający wysłuchują krótkiego koncertu. Można także obejrzeć unikalną kolekcję fajek. Druga trasa prezentuje pomieszczenia gospodarcze zamku, kuchnie, wewnętrzne dziedzińce, pomieszczenia dla służby itp. Zwiedzanie można zakończyć spacerem po obszernym dziedzińcu zewnętrznym, z którego roztaczają się dalekie widoki na Góry Złote oraz Przedgórze Sudeckie, gdzie widać Paczków, Otmuchów, Nysę, Jezioro Otmuchowskie i Nyskie. U stóp zamku leży Javorník.

Javorník

W miasteczku zachwycają ciekawe kamieniczki. Jest także barokowy kościół Trójcy Świętej, wybudowany w latach 1715-1725. Ciekawą budowlą jest kościół cmentarny św. Krzyża z XIII w. o cechach romańskich i gotyckich. W Javorníku jest Muzeum Miejskie, a w nim można obejrzeć wystawy poświęcone historii regionu Javornicko. Można zobaczyć wnętrze wiejskiej chaty, warsztat rzemieślniczy, wnętrze dawnej apteki. Jest kolekcja minerałów, obrazów malowanych na szkle, a także ekspozycja poświęcona życiu i twórczości kompozytora Karla Dittersa von Dittersdorf.

Javorník

Javorník, kamieniczki

Kościół pw. Trójcy Świętej

Do Javorníka z polskiej strony można dojechać przez dawne przejścia graniczne: Paczków – Bilý Potok oraz Dziewiętlice – Bernartice. Z okolic Paczkowa i Otmuchowa przez Javorník prowadzi krótsza droga do Lądka Zdroju. Dawniej, przed przystąpieniem do strefy Schengen, trzeba było jechać okrężną drogą nr 390 przez Złoty Stok albo nawet przez Kłodzko (w czasie dużych opadów śniegu droga nr 390 była nieprzejezdna). Z Javorníka należy jechać na południowy zachód, w kierunku przejścia granicznego Travná – Lutynia, malowniczą szosą pnącą się serpentynami do góry. Po niedługim czasie przejeżdża się przez wieś Travná, a stamtąd już blisko do Przełączy Lądeckiej (665 m n.p.m.) i Lądka Zdroju. O Travnej i innych ciekawych miejscach w tym regionie niebawem.

Opr. ES

Przydatne informacje na stronach:

https://www.zamek-janskyvrch.cz/cs

http://www.navstivtejeseniky.cz/pl/cel/zamek-jansky-vrch

http://obiezyswiat.org/index.php?gallery=18940

www.informacja-turystyczna.nysa.pl

Złoty Stok – najstarszy i największy ośrodek wydobycia i hutnictwa złota na ziemiach polskich

Złoty Stok to małe miasto (ok. 3000 mieszkańców), malowniczo położone u podnóża Gór Złotych (Sudety Wschodnie). Od wczesnego średniowiecza był tu ośrodek górnictwa złota. Historia miasta związana jest ściśle z dziejami górnictwa i hutnictwa w tym rejonie. Jeśli była dobra koniunktura na wydobycie złota, to i miasto rozwijało się prężnie. Gdy górnictwo podupadało, miasto również. Złoty Stok to najstarszy i największy ośrodek wydobycia i hutnictwa złota w Polsce. Najstarsze ślady prac górniczych datowane są na X w. W ciągu 700 lat trwania prac górniczych pozyskano tu ok. 16 ton złota. Pierwszy dokument mówiący o pracach górniczych pochodzi z 1273 r. Wydał go książę śląski Henryk IV Probus, który zezwolił cystersom z opactwa w pobliskim Kamieńcu (dziś Kamieniec Ząbkowicki) na prowadzenie robót górniczych. Nie wiadomo, kiedy Złoty Stok otrzymał prawa miejskie. Na pewno przed rokiem 1334, z którego pochodzi najstarszy dokument je potwierdzający. Miasto należało do Piastów śląskich i było częścią księstwa ziębickiego. W 1358 r. zostało wykupione przez księcia świdnickiego Bolka II. Książę nie miał potomków. W 1392 roku, po śmierci jego żony, Agnieszki Habsburżanki, miasto zostało włączone do Korony Czeskiej jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, która została żoną Karola IV, króla czeskiego i cesarza niemieckiego.

W 1491 r. Złoty Stok otrzymał status Wolnego Miasta Górniczego, co oznaczało specjalne przywileje. Początek XVI wieku to okres rozkwitu górnictwa i hutnictwa. W Złotym Stoku i okolicy działało sto kilkadziesiąt kopalni i kilkanaście małych hut. Roczne wydobycie złota wynosiło od 60 do 140 kg. Stanowiło to ok. 8% produkcji złota w Europie. Wydobyciem złota i hutnictwem w Złotym Stoku zajmowały się bogate rody arystokratyczne i kupieckie, na przykład Fuggierowie, Turzonowie, Welsowie, Imhoffowie. Złoto ze złotostockich kopalni dostarczano na dwory królewskie, książęce oraz biskupie. W latach 1507-1621 działała tu mennica założona przez książąt ziębickich. Bito w niej srebrne grosze i złote dukaty z wizerunkiem księcia ziębickiego. Budynek mennicy, zbudowany w 1520 r., zachował się do dziś.

Pod koniec XVI wieku przemysł wydobywczy i hutniczy zaczął podupadać. Związane to było z napływem do Europy złota z niedawno odkrytej Ameryki. A złotostockie złoża wyczerpywały się, coraz częstsze były katastrofy górnicze. Wtedy aptekarz Hans Scharffenberg opracował metody pozyskiwania arsenu z hałd kopalnianych oraz produkcji arszeniku. Zastosowano je w Złotym Stoku i wkrótce ośrodek ten stał się jednym z głównych miejsc produkcji arszeniku (tlenek arsenu, As₂O₃), który dawniej był popularnym środkiem do zwalczania gryzoni. Arszenik, w minimalnych dawkach, był także składnikiem pewnych specyfików medycznych. Nadal w kopalniach złotostockich pozyskiwano złoto, lecz teraz nie było ono głównym produktem.

W 1742 r., po zakończeniu pierwszej wojny śląskiej między Prusami a Austrią, Złoty Stok wraz z całym prawie Śląskiem przeszedł pod panowanie pruskie. Dalsze wojny o Śląsk spowodowały zastój w tutejszym przemyśle. Wydobycie złota i arsenu wznowiono pod koniec XVIII w. W połowie XIX wieku opracowano nowe metody pozyskiwania złota z wydobytych rud. W Złotym Stoku zastosował je Wilhelm Güttler, który w 1883 r. wykupił wszystkie tereny górnicze w mieście i okolicy. Tereny te należały do rodziny Güttlerów do 1945 r.

Złoty Stok, ulica 3 Maja, w głębi wieża kościoła pw. św. Barbary, fot. Grzegorz Wysocki

Po II wojnie światowej Dolny Śląsk wrócił do Polski. Niemcy, opuszczając Złoty Stok, przekazali kopalnię polskiemu zarządowi, który kontynuował eksploatację złóż. Podjęto prace poszukiwawcze nowych pokładów, badano także złoża pod kątem obecności uranu. Z Górnego Śląska sprowadzono górników. Nadal produkowano arsen i złoto. Najpierw zakłady górniczo-hutnicze otrzymały nazwę „Przemysł Arsenowy”, potem „Zakłady Przemysłu Arsenowego”, a od 1956 r. nazywały się „Kopalnia Arsenu Złoty Stok”.

W 1962 roku, nie podając konkretnych powodów, kopalnię zamknięto. Było to odgórne zarządzenie władz. Do dziś nie znana jest prawdziwa przyczyna. Wydaje się, że w okresie powojennym kopalnia przynosiła zyski. Rocznie wydobywano ok. 20-30 kg złota. Jednak w 1961 r. ilość urobku spadła nagle do 7 kg. Po 1962 r. kopalnia została opuszczona. Urządzenia niszczały, a woda zalewała wyrobiska.

Na przestrzeni całego okresu wydobywczego, czyli przez 700 lat, wydobyto w Złotym Stoku ok. 16 ton czystego złota i 126 tys. ton arszeniku. Po 1962 r. część zakładów przetwórczych wykorzystano do produkcji mączki kamiennej i pigmentów. Nazwano je „Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok”. W 1976 r. połączono je z przedsiębiorstwem „Termoplast” z Mąkolna i utworzono „Zakłady Górniczo-Chemiczne Przemysłu Tworzyw i Farb”. W 1977 r. otrzymały nazwę „Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku”.

Na początku lat 90. XX w. zaczął się kryzys. Złotostockie zakłady przemysłowe podupadły, niektóre zostały zamknięte. Mieszkańcy Złotego Stoku, nie znajdując tu zatrudnienia, wyjeżdżali z miasta. Wtedy powstał pomysł udostępnienia części kopalni do zwiedzania. Autorem i realizatorem tego zamierzenia był ówczesny burmistrz Złotego Stoku Wiktor Lubieniecki. Kilka lat trwały prace przygotowawcze. W maju 1996 r. udostępniono do zwiedzania Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”. Jako pierwszą otwarto „Sztolnię Gertruda”, następnie „Sztolnię Czarną Górną”, w której znajduje się wodospad. W roku 2008 udostępniono dolny poziom „Sztolni Czarnej Górnej” – czyli „Sztolnię Czarną Dolną”. W kwietniu 2017 roku, po kilku latach prac (sztolnia była całkowicie zalana), otwarto dla zwiedzających kolejną sztolnię – „Sztolnię Ochrową”. Wydaje się, że to najpiękniejsza sztolnia złotostockiej kopalni. Jej ściany, strop i spąg są pokryte nalotem ochry o barwach od żółtej, poprzez pomarańczową i czerwoną, do brązowej. Ochra to zwietrzelina skał bogatych w związki żelaza.

Więcej wyczerpujących wiadomości o Kopalni Złota w Złotym Stoku oraz jej zwiedzaniu można znaleźć tu:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/polskie-eldorado/

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/wodospady-w-polsce-4/

www.kopalniazlota.pl

O Górach Złotych:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/10/10/malownicze-ciche-i-spokojne-gory-zlote/

Początki Złotego Stoku jako osady górniczej sięgają prawdopodobnie X w., a być może i czasów wcześniejszych. Z tamtego okresu nie zachowały się żadne budowle ani ich fragmenty. Złoty Stok to typowe miasto górnicze, nie zbudowano tu żadnych umocnień ani murów obronnych. Plan i struktura miasta pochodzi z przełomu XV i XVI wieku. Jednak z tamtego okresu zachowało się niewiele budowli, a potem były one przebudowywane. Centrum miasta stanowi rynek, na nim stoi ratusz z 1801 r. Rynek zabudowany jest kamienicami pochodzącymi z XVIII i XIX wieku. Z rynku odchodzi pięć uliczek. Nieopodal rynku znajduje się plac Kościelny, na którym stoi renesansowy kościół pw. św. Barbary (patronki górników) z lat 1513-1517 z wieżą wybudowaną w 1545 r. Kościół w swojej historii służył najpierw katolikom, potem protestantom (do 1946 r., jako protestancki miał wezwanie Chrystusa Zbawiciela). W czasach powojennych urządzono w nim salę gimnastyczną. Również przy placu Kościelnym znajduje się budynek mennicy z 1520 roku, zbudowany przez Karola I księcia ziębicko-oleśnickiego z rodu Podiebradów. Wówczas była to największa mennica książęca na Śląsku. Później w budynku mieścił się książęcy i cesarski Urząd Górniczy, a w latach 1769-1779 Wyższy Urząd Górniczy zarządzający wszystkimi kopalniami na Śląsku. Przy Skwerze Jana Pawła II znajduje się kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. To budowla neogotycka z lat 1875-1876 (konsekrowany w 1883 r.), jednonawowa na planie krzyża z wieżą. Przy ulicy 3 Maja znajduje się kościół cmentarny pw. św. Trójcy, zbudowany w 1523 roku, potem wielokrotnie przebudowywany. W rynku oraz przyległych do niego uliczkach znajdują się kamienice z XVIII i XIX w.

Przez Złoty Stok prowadzi kilka szlaków turystycznych:

czerwony – odcinek Głównego Szlaku Sudeckiego, z Paczkowa przez Złoty Jar, szczyt Jawornik Wielki (870 m n.p.m.), Orłowiec, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie do Międzygórza;

czarny – ze Złotego Stoku do Bystrzycy Kłodzkiej;

zielony – z Barda przez Złoty Stok na Borówkową (900 m n.p.m.);

żółty – z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem.

Jak dojechać do Złotego Stoku?

Przez Złoty Stok przebiega droga krajowa nr 46 (Gliwice-Kłodzko), którą można dotrzeć z Opolszczyzny, Górnego Śląska i Małopolski. Z Wrocławia można dojechać najpierw drogą nr 8 do Ząbkowic Śląskich, nr 382 do Kamieńca Ząbkowickiego i nr 390 do Złotego Stoku lub lokalnymi drogami przez Strzelin, Ziębice i Paczków do Złotego Stoku. Ciekawa trasa na wycieczkę samochodową prowadzi malowniczą drogą wojewódzką nr 390 ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju. Jest to fragment starej drogi zbudowanej w XIX wieku przez właścicielkę tych terenów królewnę Mariannę Orańską. Szosa jest bardzo kręta, z licznymi serpentynami. Prowadzi przez zalesione zbocza Gór Złotych.

Bibliografia:

Antoni Muszer, Wiktor Lubieniecki, Złoty Stok i okolice. Przewodnik turystyczny, Wrocław 2001.
www.wikipedia.pl
www.zlotystok.pl

opr. E.S.

Malownicze, ciche i spokojne Góry Złote

Góry Złote to pasmo w Sudetach Wschodnich. Ciągną się na długości ok. 40 km od Przełęczy Kłodzkiej (483 m n.p.m., przełęcz oddziela je od Gór Bardzkich), na północnym zachodzie do Przełęczy Ramzovskiej na południowym wschodzie oraz przełęczy między szczytami Pasieczna i Smrek na południu. Przełęcz Różaniec (583 m n.p.m.) dzieli je na dwie części: północno-zachodnią niższą i południowo-wschodnią wyższą. Od zachodu Góry Złote graniczą z Kotliną Kłodzką, od północy z Górami Bardzkimi, od północnego wschodu z Przedgórzem Paczkowskim. Na południowym zachodzie graniczą z Krowiarkami (należącymi do Masywu Śnieżnika) poprzez dolinę Białej Lądeckiej. Granica południowo-wschodnia biegnie od Przełęczy Trzech Granic (1116 m n.p.m.) doliną Białej Lądeckiej do Stronia Śląskiego i oddziela to pasmo od Gór Bialskich.

Głównym grzbietem Gór Złotych biegnie granica polsko-czeska. Czeska nazwa – Rychlebskié hory – pochodzi od zamku Rychleby, którego ruiny leżą na południe od miasteczka Javorník. Południowe stoki pasma należą do Polski, północne do Czech. Rychlebskié hory sąsiadują przez dolinę Bělej ze Zlatohorską vrchoviną (Górami Opawskimi), a także z Wysokim Jesionikiem.

Góry Złote, widok z okolic Otmuchowa

Góry Złote, okolice Travnej

Według niektórych geografów polskich i czeskich (m.in. profesora Jerzego Kondrackiego) Góry Bialskie są zaliczane do Gór Złotych. Teza ta może być zasadna, ponieważ geologicznie stanowią jedną jednostkę geomorfologiczną, w której wydziela się dwie części. Część północna to masyw kłodzko-złotostocki, część południowa to nasunięcie ramzowskie. Czescy geografowie oba pasma – Góry Złote i Bialskie – zaliczają do jednego pasma Rychlebskich hor.

Z powodu tego zamieszania wynika trudność w określeniu najwyższych szczytów, a są również rozbieżności w ustaleniu ich wysokości. Jeżeli traktujemy Góry Złote i Bialskie jako osobne pasma, to najwyższymi szczytami są: w Górach Złotych Smrek (1125 m n.p.m.), leżący całkowicie po czeskiej stronie, w Górach Bialskich Postawna (1124 m n.p.m.). Inne wysokie szczyty w Górach Złotych to: Kowadło (989 m n.p.m.), Pasieczna (928 m n.p.m.), Borówkowa (900 m n.p.m.), na której w 2006 r. Czesi zbudowali wieżę widokową, Jawornik Wielki (872 m n.p.m.). Szczyty Gór Bialskich to: Postawna (1124 m n.p.m.), Travná hora (1120 m n.p.m.), Brusek (1116 m n.p.m.), Rudawiec (1112 m n.p.m.). Zapoczątkowana w 1997 roku idea zdobywania Korony Gór Polski uwzględnia szczyty Gór Złotych i Bialskich. Jednak tu bierze się pod uwagę najwyższe szczyty pasm górskich, na które prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Tak więc do Korony Gór Polski należą w Górach Złotych Kowadło, w Bialskich Rudawiec. Kowadło, widok z Bielic, fot. Jacek Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/2016_Kowad%C5%82o%2C_G%C3%B3ry_Z%C5%82ote.jpg/1024px-2016_Kowad%C5%82o%2C_G%C3%B3ry_Z%C5%82ote.jpg

Na szczycie Rudawca, fot. Jaknowy, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/29/Rudawiec.jpg

Góry Złote zbudowane są głównie z gnejsów i łupków łyszczykowych. Dodatkowo występują paragnejsy, amfibolity, łupki kwarcowe, łupki grafitowe, marmury kalcytowe i dolomitowe, skały wapienno-krzemianowe i inne. Są tu liczne kamieniołomy, niektóre już nieczynne. W okolicach Lutyni wydobywano bazalt, w Radochowie gnejsy, w okolicach Złotego Stoku marmury i łupki metamorficzne, granodioryty w Chwalisławiu i Mąkolnie. Dziś wydobywa się wapienie krystaliczne w rejonie Lipovej-lázni, Vápennej i w Supíkovicach oraz granit w Žulovej. Od ok. X w. w Złotym Stoku rozwijało się (w pewnych okresach bardzo prężnie) górnictwo i hutnictwo złota. Od początku XVIII w. wydobywano także rudy arsenu, z których produkowano arszenik.

Bogactwem Gór Złotych są wody mineralne. W okolicach Lądka Zdroju występują radoczynne cieplice (o temperaturze ponad 40 stopni Celsjusza) siarczkowe i fluorkowe. Na pewno wykorzystywane były już ok. XII-XIII w. Źródła historyczne mówią, że Tatarzy w 1241 r. zniszczyli istniejące tu urządzenia kąpielowe. Lądek Zdrój uważa się za najstarsze uzdrowisko w Polsce. Najstarszy zakład przyrodoleczniczy „Jerzy” został zbudowany w 1498 roku. Obecnie w Lądku Zdroju wykorzystuje się siedem źródeł. Po czeskiej stronie, na granicy Rychlebskich hor i Wysokiego Jesionika istnieje uzdrowisko Lipová-láznĕ.

Lądek Zdrój, kryty most nad Białą Lądecką

Lądek Zdrój, kaplica pw. św. Jerzego w parku zdrojowym

W Górach Złotych występują jaskinie związane ze zjawiskami krasowymi. Są to: Jaskinia Radochowska koło Radochowa, a w Czechach jaskinie Na Špičáku i Na Pomezí.
Główną rzeką regionu Gór Złotych jest Biała Lądecka. Jej źródła znajdują się na południe od wsi Bielice, na pograniczu Gór Bialskich i Złotych. Potem rzeka płynie na północ i północny wschód, w dolinie między Górami Bialskimi i Złotymi. W Stroniu Śląskim rzeka znów skręca na północ. W Lądku Zdroju bieg rzeki zmienia kierunek na wschodni. Biała Lądecka wpada do Nysy Kłodzkiej w miejscowości Pilcz, na południe od Kłodzka. Północno-wschodnie stoki Gór Złotych odwadnia wiele mniejszych potoków, które na Przedgórzu Sudeckim także wpadają do Nysy Kłodzkiej.

Długi Spław – jedno ze źródeł Białej Lądeckiej, fot. Grzegorz Wysocki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Zrod%C5%82o_rzeki_Bialej_Ladeckiej.jpg

Góry Złote pierwotnie porastał naturalny las charakterystyczny dla Sudetów i Przedgórza Sudeckiego (Puszcza Sudecka), w którym występowały jodły, buki, modrzewie, świerki, jawory, graby i inne gatunki. W wieku XVIII i XIX masowo zaczęto wyrąbywać drzewa na potrzeby rozwijającego się przemysłu. W miejsce wyciętych lasów liściastych i mieszanych sadzono świerki odmian pochodzących z łagodniejszego klimatu, a więc mniej odpornych na ostry klimat sudecki. Monokultura świerka spowodowała zubożenie flory gór i przyczyniła się do zmniejszenia odporności lasów na działanie czynników klimatycznych i szkodników. Stąd częste na obszarze Sudetów (szczególnie Karkonoszy i Gór Izerskich) pojawianie się szkodników i zamieranie lasów. Gdzieniegdzie na terenie Sudetów i Przedgórza Sudeckiego pozostały enklawy dawnej puszczy. W miejscach tych utworzono parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty. Góry Złote znajdują się na terenie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego utworzonego w 1981 roku na obszarze Masywu Śnieżnika, Gór Bialskich i Złotych. Na terenie parku jest kilka rezerwatów. Na obszarze między Górami Złotymi a Bialskimi, w rejonie źródeł Białej Lądeckiej, znajduje się rezerwat Puszcza Śnieżnej Białki (utworzony w 1963 roku, ponad 124 ha powierzchni), gdzie chroni się naturalny las sudecki z drzewostanem liściastym i mieszanym. Jednym z charakterystycznych gatunków występujących tutaj jest jawor (Puszcza Jaworowa). Niegdyś Słowianie uważali to drzewo za święte. O specjalnym traktowaniu jawora przez dawnych mieszkańców tych ziem świadczą nazwy w regionie: czeskie miasteczko Javorník, szczyty Javornik (764 m n.p.m.), Jawornik Wielki (872 m n.p.m.), Przełęcz Jaworowa i inne. Niegdyś wierzono, że na Jaworniku Wielkim mieszkały duchy.

Góry Złote nie należą do najbardziej popularnych pod względem turystycznym pasm górskich. Jednak w ostatnich latach zagląda tu coraz więcej turystów szukających ciszy i spokoju. Tu można przemierzać nie zadeptane jeszcze szlaki, piesze i rowerowe, można obcować z przyrodą i podziwiać rozległe widoki. Duży wpływ na popularyzację Gór Złotych i Bialskich ma idea zdobywania Korony Gór Polski (zapoczątkowana 1997 roku). A więc zdobywcy szczytów, oprócz znanych i popularnych Rysów, Babiej Góry czy Śnieżki, muszą wybrać się także w mniej znane pasma górskie i wejść na przykład na Kowadło i Rudawiec.

Najpopularniejsze miejscowości w Górach Złotych to: miasta – Lądek Zdrój, Złoty Stok, Stronie Śląskie; wsie – Bielice, Chwalisław, Laski, Jaszkowa Górna, Mąkolno, Nowy Gierałtów, Ołdrzychowice Kłodzkie, Orłowiec, Radochów, Stary Gierałtów, Trzebieszowice i inne. Po czeskiej stronie interesujące są: Bílá Voda, Branná, Chrastice, Hanušovice, Javorník, Travná, Staré Mĕsto pod Snĕžníkem, Lipová-láznĕ, Petříkov, Ramzová, Vápenná, Žulová i inne.

W rejon Gór Złotych prowadzi wiele dróg. Od strony Kłodzka można dojechać drogą nr 46 do Złotego Stoku albo drogą nr 392 wiodącą doliną Białej Lądeckiej przez Ołdrzychowice Kłodzkie i Trzebieszowice do Lądka Zdroju. Z Wrocławia można dojechać w okolice Złotego Stoku najpierw drogą nr 8 do Ząbkowic Śląskich, nr 382 do Kamieńca Ząbkowickiego i nr 390 do Złotego Stoku lub lokalnymi drogami przez Strzelin, Ziębice i Paczków do Złotego Stoku. Z Opolszczyzny, Górnego Śląska i Małopolski prowadzi droga nr 46 (Gliwice-Kłodzko). Ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju prowadzi malownicza droga nr 390. Jest kręta z licznymi serpentynami. Prowadzi zalesionymi zboczami Gór Złotych. Jest to fragment starej drogi zbudowanej w XIX wieku przez właścicielkę tych terenów królewnę Mariannę Orańską.

Podróżowanie samochodem oraz wędrowanie szlakami turystycznymi, pieszymi i rowerowymi, w rejonie Gór Złotych ułatwiają dawne przejścia graniczne między Polską i Czechami – drogowe: Złoty Stok – Bílá Voda; Paczków – Bilý Potok; Dziewiętlice – Bernartice; Lutynia (Lądek Zdrój) – Travná przez Przełęcz Lądecką; Kałków – Vidnava; Nowa Morawa – Staré Mĕsto przez Przełęcz Płoszczynę; piesze i rowerowe: Orłowiec – Bílá Voda (Růženec) przez Przełęcz Różaniec; Lądek Zdrój – Černý Kout przez Przełęcz Karpowską; Nowy Gierałtów – Uhelná przez Przełęcz Gierałtowską.

Warto zajrzeć na strony:

opis Gór Złotych:

http://naszesudety.pl/gory-zlote-opis-pasma.html

ciekawe opisy niektórych szlaków:

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/category/wycieczki/gory-zlote/

https://sudeckiedrogi.wordpress.com/o-pasmach-slow-pare/

Zobacz też:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/polskie-eldorado/

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/2017/08/22/wodospady-w-polsce-4/

oprac. ES