KRAINA DUCHA GÓR (2)


POGÓRZE KARKONOSKIE

GRABOWIEC

Grabowiec to szczyt w Karkonoszach, a ściślej na Pogórzu Karkonoskim, liczący 784 m n.p.m. Leży w grzbiecie górskim, znajdującym się między Karpaczem Górnym, Sosnówką i Miłkowem. Sąsiednie szczyty to Czoło (874 m n.p.m.) i Głaśnica (608 m n.p.m.). Grabowiec zbudowany jest z granitu karkonoskiego. Na szczycie i zboczach góry występują liczne skałki i głazy. Na północno-zachodnim zboczu są najciekawsze skałki: Mała, Ostra i Patelnia.

Grabowiec jest górą tajemniczą. Prawdopodobnie wokół góry w czasach przedchrześcijańskich istniały jakieś słowiańskie ośrodki kultu pogańskiego. Świadczą o tym niektóre miejscowe nazwy. Na przykład pobliska dolina  między Grabowcem a Głaśnicą nazywana jest Pogańską Doliną, a stara droga biegnąca zboczem Grabowca zwana jest Babią Ścieżką lub Ścieżką Czarownic (prowadzi nią żółty szlak). Na pewno jakieś kulty pogańskie odprawiano na zboczu Grabowca, w miejscu, gdzie później, ok. 1212 r., postawiono drewnianą kaplicę św. Anny. Przy kaplicy wypływa Dobre Źródło, z którego woda uznawana była za uzdrawiającą. Kaplica św. Anny stoi do dziś, miejsce wokół niej jest nastrojowe i klimatyczne. Więcej o kaplicy św. Anny i jej najbliższym otoczeniu w poprzednim poście.

Idąc niebieskim szlakiem z Miłkowa do kaplicy św. Anny mija się ruiny dawnego schroniska  Bergfrieden Baude zbudowanego w 1912 r. Po II wojnie ulokowano tu Państwowe Prewentorium Dziecięce „Górniak”. Przebywały w nim dzieci chore na gruźlicę lub zagrożone tą chorobą. W latach powojennych gruźlica była dużym problemem. Chorowali na nią dorośli i dzieci. Wiele było sanatoriów i prewentoriów, w których leczono pacjentów. Wiele takich placówek było w górach i na terenach podgórskich. Pod koniec lat 80. XX w. prewentorium na Grabowcu zlikwidowano, a budynek zaczął niszczeć. W 1992 r. wybuchł pożar (może było to celowe podpalenie) i budynek całkowicie został zniszczony. Pozostały jedynie fragmenty niższych kondygnacji zbudowane z kamienia, wyższe kondygnacje były drewniane i te spłonęły. 

Kawałek dalej za ruinami, również przy niebieskim szlaku, znajduje się ciekawy obiekt. Jest to sztolnia wykuta w skale, w której w głębi znajduje się betonowy basen napełniony krystalicznie czystą wodą. Różne były domysły co do przeznaczenia tego obiektu. Ale prawda jest prozaiczna. Było to po prostu ujęcie i zbiornik wody dla schroniska Bergfrieden Baude. Kiedyś takie stosowano rozwiązania, aby zaopatrzyć w wodę domy położone w terenie górskim, z dala od innych zabudowań.

Dalej niebieski szlak prowadzi właśnie do kaplicy św. Anny, znajdującej się na placyku jakby wyciętym w zboczu Grabowca. O kaplicy i jej otoczeniu była mowa w poprzednim poście. Oprócz kaplicy jest tu jeszcze gospoda, mały domek Pod Jaworem, polowy ołtarz, ławki i miejsca do odpoczynku. Z drogi rozciągają się widoki na Kotlinę Jeleniogórską, Sosnówkę, Zamek Księcia Henryka, Zamek Chojnik, zachodnią część Karkonoszy, Góry Izerskie, Wysoki Kamień.

Download

Kaplica św. Anny na Grabowcu i Dobre Źródło

Dalej niebieski szlak wiedzie asfaltową drogą przez las, aż do szosy prowadzącej z Karpacza Górnego do Borowic i Sosnówki. Kawałek za kaplicą jest Przełączka pod Grabowcem. Tu znajduje się Dom Wczasowy Lubuszanin. Tu dochodzi także czerwony szlak prowadzący z Karpacza do Mysłakowic (to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza). Szlakiem tym można dojść jeszcze do Grabowieckich Skał. Wśród nich najciekawsze to Mała, Ostra i największa Patelnia. Patelnia położona jest na wysokości 720 m n.p.m. Jest to duży blok skalny. Na jego szczycie znajduje się płaska duża powierzchnia (stad nazwa skały). Kiedyś (przed 1945 r.) Patelnia była pomnikiem przyrody i znanym miejscem widokowym. Była tam drewniana platforma widokowa. Pozostały także wykute w skale schodki prowadzące na szczyt. Ze szczytu Patelni rzeczywiście rozciągały się widoki na wszystkie strony. Na Karkonosze, Góry Izerskie, Kotlinę Jeleniogórską. Obecnie widoki są ograniczone przez pobliskie wysokie drzewa. 

Na Grabowiec (ale nie na sam szczyt) i do kaplicy św. Anny oraz do Grabowieckich Skał prowadzą trzy szlaki:

Szlak żółty – z Sosnówki Dolnej (tzw. Babia Ścieżka), jest to fragment szlaku żółtego im. Tadeusza Stecia, prowadzącego od Dworca Głównego PKP w Jeleniej Górze do skałki Słonecznik (1421 m n.p.m.) na głównym grzbiecie Karkonoszy. Czas przejścia z Sosnówki Dolnej do kaplicy ok. 1 h. Szlakiem można dojść do kaplicy, następnie do Przełączki pod Grabowcem, potem do Przełęczy pod Czołem w Karpaczu Górnym, a następnie szlak wyprowadza na grzbiet Karkonoszy.

Szlak niebieski – prowadzący z Borowic do Miłkowa. Najpierw można dojechać z Karpacza Górnego szosą w kierunku Sosnówki. Droga prowadzi w dół przez las licznymi zakrętami. Na  dużej polanie znajduje się parking (na którym można zostawić samochód) i turystyczna wiata. Szlak niebieski przekracza w tym miejscu szosę i prowadzi dalej do Borowic. Aby dotrzeć do kaplicy św. Anny należy pójść szlakiem niebieskim w prawo asfaltową drogą przez las. Po drodze mija się Dom Wczasowy Lubuszanin. Dojście od szosy do kaplicy św. Anny zajmuje ok. 45 minut. Dojście szlakiem niebieskim z Miłkowa zajmuje ok. 1 h.

Szlak czerwony – z Karpacza, od węzła szlaków Biały Jar. Jest to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza. Szlak od Białego Jaru prowadzi przez zaporę na Łomnicy, następnie zboczem wzniesienia Karpatka, dalej szlak wiedzie przez osiedle Płóczki, następnie doprowadza do Przełączki pod Grabowcem i Domu Wczasowego Lubuszanin. Tutaj można wybrać szlak żółty, który doprowadzi bezpośrednio do kaplicy. A szlak czerwony dalej wiedzie do Mysłakowic i prowadzi obok Grabowieckich Skał. Nie dochodzi bezpośrednio do kaplicy. Czas przejścia tej trasy z Karpacza to ok. 1 h 30 min.

Opracowano na podstawie:

Wikipedia

www.promujemykarkonosze.pl

KRAINA DUCHA GÓR (1)

SOSNÓWKA

Kaplica św. Anny i Święte Źródło na zboczu Grabowca

Wieś Sosnówka leży na pograniczu Pogórza Karkonoskiego i Kotliny Jeleniogórskiej, pomiędzy szczytami Pogórza Karkonoskiego: Kazalnicą, Skibą i Grabowcem, na wysokości od 370 do 720 m n.p.m.

Sosnówka jest jedną z najstarszych wsi w tym rejonie. Istniała już w XIII wieku, bo z tego okresu pochodzą wzmianki o kaplicy św. Anny na zboczu Grabowca.  Osada została założona przy starej drodze prowadzącej do Czech, która przebiegała blisko Dobrego Źródła pod Grabowcem (784 m n.p.m.). W XVIII wieku była znaną osadą tkaczy, wyrabiano tu adamaszek i woal. Dziś Sosnówka jest wsią turystyczną, której atutem jest piękne położenie.

Sosnówka ma dwie części: dolną i górną. Sosnówka Dolna leży na obszarze Kotliny Jeleniogórskiej i tu znajduje się centrum wsi. W tej części znajduje się też zapora i zbiornik wody pitnej. Obiekt został ukończony w 2001 roku. Zbiornik Sosnówka pełni rolę rezerwuaru wody pitnej i stanowi zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Nie ma funkcji rekreacyjnej, kąpiel w nim i uprawianie sportów wodnych są zabronione.

W Sosnówce Dolnej znajdują się dwa zabytkowe kościoły. Kościół  pw. św. Marcina, barokowy z XVIII w., był kiedyś kościołem parafialnym, obecnie pełni rolę kaplicy cmentarnej. Drugi kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej pochodzi z lat 1818-1820, pierwotnie był świątynią ewangelicką. Obecnie to rzymskokatolicki kościół parafialny.

Sosnówka Górna leży na obszarze Pogórza Karkonoskiego. Jej zabudowania ciągną się wzdłuż szosy pnącej się serpentynami do góry, w kierunku Borowic i Karpacza Górnego.

Najciekawszym miejscem w Sosnówce jest, znajdująca się w górnej części wsi, na wysokości ok. 720 m n.p.m., kaplica św. Anny. Położona jest na zachodnim  zboczu Grabowca (784 m n.p.m.). Przy niej wypływa Dobre Źródło (zwane też Świętym Źródłem lub Źródłem Miłości).

Pierwszą kaplicę postawiono na początku XIII w. Wydarzenie to odnotowano w kronice parafii Sobieszów pod datą 1212 r. Kaplica została postawiona przy drodze z Pogańskiej Doliny do Dobrego Źródła (droga nazywana była Babią Ścieżką lub Ścieżką Czarownic), w miejscu, gdzie prawdopodobnie znajdował się jakiś stary prasłowiański ośrodek kultu pogańskiego. Była to budowla drewniana. Postawiono ją tuż obok Dobrego Źródła. Uważano, że woda z Dobrego Źródła ma własności uzdrawiające.

Początkowo kaplicą opiekowali się joannici. Fundusze na jej utrzymanie łożył książę świdnicko-jaworski Bolko II. W czasie wojen husyckich kaplica została zniszczona. W XV wieku została odbudowana przez Friedricha Liebenthala z Sosnówki, braci Melke oraz Konrada von Schaffgotscha z Podgórzyna. W czasie wojny trzydziestoletniej kaplica została ponownie zrujnowana.

W latach 1718-1719 postawiono nową kaplicę murowaną w stylu barokowym. Budowla została ufundowana przez  hrabiego Hansa Antona von Schaffgotsch z Cieplic, a projektantem i budowniczym był Casper Anton Joseph Jentsch (1699-1757). W 1812 r. do kaplicy św. Anny sprowadzono ołtarz św. Wawrzyńca oraz część wyposażenia z kaplicy św. Wawrzyńca na Śnieżce.

W XX wieku kaplica została zapomniana i niszczała. Okazało się, że zaginął barokowy obraz z ołtarza głównego. Był malowany na blasze przez ucznia Michaela Leopolda Willmanna, największego malarza okresu baroku na Śląsku. Szczęśliwie obraz znalazł się. Okazało się, że na początku XX wieku został przekazany do konserwacji do Torunia. W 2006 roku wrócił do kaplicy.

Architektura kaplicy jest ciekawa. Jest to budowla barokowa, dość duża. Ma kształt rotundy na planie elipsy o wymiarach 14 na 10 metrów. Sklepienie we wnętrzu ma kształt spłaszczonej kopuły. Na zewnątrz sklepienie jest kolebkowe, a dach pokryty jest gontem. Nieduże okna, zwieńczone łukiem, umieszczone są wysoko.

Wyposażenie wewnątrz budowli jest barokowe, z początków XVIII wieku. Jest to ołtarz główny, a w nim obraz przedstawiający św. Annę, Jezusa, Marię i św. Józefa. Są dwa ołtarze boczne, ambona oraz figura św. Wawrzyńca, przeniesiona tu z kaplicy na Śnieżce w 1812 roku.

Ołtarz w kaplicy znajduje się bezpośrednio nad źródłem i kiedyś woda tryskała pod ołtarzem. Jednak woda i wilgoć powodowały niszczenie murów i posadzki budowli. Dlatego odprowadzono wodę poza kaplicę. Dziś źródło wypływa  poniżej kaplicy, jest specjalnie obudowane i ogrodzone. Woda z Dobrego Źródła przez wieki była uważana za cudownie uzdrawiającą. Rzeczywiście jest lekko zmineralizowana i słabo radoczynna (ma działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i moczopędne). Radon w wodzie powodował zanikanie farb na obrazach malowanych na płótnie. Dlatego obrazy w kaplicy namalowane są na blasze.

Kaplica św. Anny
Kaplica św. Anny, wnętrze, ołtarz główny
Dobre Źródło
Gospoda
Krzesełka z dawnego wyciągu „Zbyszek” w Karpaczu

Stara legenda głosi, że jeśli obejdzie się (lub obiegnie) kaplicę wkoło siedem razy, trzymając w ustach wodę ze źródła, to w życiu będzie się miało szczęście w miłości. Wielu turystów podejmuje udane próby obiegnięcia budowli. 

Miejsce, w którym znajduje się kaplica jest bardzo klimatyczne. Panuje tam cisza i spokój. Słychać śpiew ptaków i szum wiatru w koronach drzew. Cały czas przychodzą tam turyści, ale tłumów nie ma. Kaplica oraz Dobre Źródło usytuowane są na placyku, wykrojonym w zboczu góry. Stoi tam także niewielka gospoda. W niej jest restauracyjka i pokoje noclegowe. Jest jeszcze mały domek Pod Jaworem, w nim również pokoje gościnne. Rośnie tu także  najstarszy w Karkonoszach jawor o obwodzie 4,5 m. Na placyku ustawiono także dwa krzesełka z dawnego wyciągu krzesełkowego „Zbyszek” z Karpacza na Kopę. Obok kaplicy jest jeszcze polowy ołtarz i ławki.

Z placyku, który jest miejscem widokowym, roztaczają się widoki na zachodnią część Karkonoszy, Góry Izerskie (w tym np. Wysoki Kamień) i część Kotliny Jeleniogórskiej, a także na Sosnówkę Dolną i zbiornik wodny. Całe to miejsce otoczone jest karkonoskim lasem świerkowym z domieszką buka. Miejsce jest klimatyczne, zaciszne, sprzyjające wypoczynkowi. Pod wieczór można podziwiać zachód słońca.

Jak tu dotrzeć?

Można tu dojść kilkoma drogami.

Szlak żółty – z Sosnówki Dolnej (tzw. Babia Ścieżka), jest to fragment szlaku żółtego im. Tadeusza Stecia, prowadzącego od Dworca Głównego PKP w Jeleniej Górze do skałki Słonecznik (1421 m n.p.m.) na głównym grzbiecie Karkonoszy. Czas przejścia z Sosnówki Dolnej do kaplicy ok. 1 h.

Szlak niebieski – prowadzący z Miłkowa do Borowic. Najpierw można dojechać z Karpacza Górnego szosą w kierunku Sosnówki. Droga prowadzi w dół przez las licznymi zakrętami. Na  dużej polanie znajduje się parking (na którym można zostawić samochód) i turystyczna wiata. Szlak niebieski przekracza w tym miejscu szosę i prowadzi dalej do Borowic. Aby dotrzeć do kaplicy św. Anny należy pójść szlakiem niebieskim w prawo asfaltową drogą, prowadzącą przez las. Po drodze mija się Dom Wczasowy Lubuszanin. Dojście od szosy do kaplicy św. Anny zajmuje ok. 45 minut. Dojście szlakiem niebieskim z Miłkowa zajmuje ok. 1 h.

Szlak czerwony – z Karpacza, od węzła szlaków Biały Jar. Jest to fragment Głównego Szlaku Sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza. Szlak od Białego Jaru prowadzi przez zaporę na Łomnicy, następnie zboczem wzniesienia Karpatka, dalej szlak wiedzie przez osiedle Płóczki, następnie doprowadza do Przełączki pod Grabowcem. Tutaj można wybrać szlak żółty, który doprowadzi bezpośrednio do kaplicy. Szlak czerwony dalej wiedzie do Mysłakowic. Nie dochodzi bezpośrednio do kaplicy. Czas przejścia tej trasy to ok. 1 h 30 min.

www.sosnowka.com.pl

www.karkonosze.pl

www.wikipedia.org

WODOSPADY W POLSCE (11)

Beskidy

Gorce

Gorce leżą w Beskidach Zachodnich. Ich nazwa może pochodzić od słowa gorzeć (palić, płonąć). Chodzi być może o sposób, w jaki ludność tu mieszkająca uzyskiwała polany śródleśne potrzebne do upraw oraz wypasania owiec i bydła. Polany te tworzono poprzez wypalanie lasu, czyli metodą żarową. Jedną z często stosowanych metod żarowych było tzw. cyrhlenie. Cyrhlenie stosowali, przybywający w Karpaty w XIV i XV wieku, a więc także w Beskidy, Wołosi. Od nich metody te przejmowała ludność miejscowa zamieszkująca Beskidy. Cyrhlenie nie polegało na zwykłym, szybkim wypaleniu lasu. Taka metoda, bowiem, groziła wypaleniem zbyt dużej powierzchni lasu, nie mówiąc już o groźbie pożaru. Cyrhlenie przeprowadzano powoli, rozważnie i tak, aby otrzymać polanę o pożądanej wielkości. Proces ten był długotrwały i często trwał kilkanaście do kilkudziesięciu lat. Najpierw na określonym obszarze obdzierano drzewa z kory (do wysokości człowieka). Drzewa usychały. Podszyt i inne mniejsze rośliny wycinano. Dopiero w następnym roku podpalano teren. Na razie nie karczowano pni i nie usuwano kikutów drzew. Na takim obszarze już zaczęto wypasanie zwierząt. Kikuty drzew oraz inne, zdrowe jeszcze, drzewa używano do budowy szałasów, bądź na opał, do palenia ognisk w bacówkach. Ogień w bacówce musiał palić się cały czas, tzn. w czasie całego sezonu wypasu. Ostateczny wygląd polana przybierała dopiero po kilkudziesięciu latach. Po tym czasie wygniły pnie drzew, których z reguły nie karczowano, a roślinność zmieniła się. Wyrosły trawy, zioła i inne rośliny, charakterystyczne dla roślinności pastwiskowej. Polany takie mogły być regularnie koszone. W ten sposób powstawały polany w Beskidach. Wiele takich polan jest w Gorcach, jednak z powodu zaprzestania wypasu polany te zarastają.

Od cyrhlenia powstały często spotykane w Karpatach nazwy wsi, przysiółków, szczytów, itp., na przykład: szczyt Cyrhla nad Białką (1156 m n.p.m.) na Pogórzu Bukowińskim, Toporowa Cyrhla – osiedle w Zakopanem, Polana Cyrla na Mogielicy w Beskidzie Wyspowym i inne. W Karpatach Wschodnich cyrhlenie nazywano czerteżeniem. Polanę powstałą w ten sposób nazywano czerteż, co również ma odbicie w nazwach występujących w polskiej części Karpat, na przykład: Czerteż – polana w paśmie Lubania w Gorcach, Czerteż (774 m n.p.m.) – szczyt w Pieninach Właściwych, Certeż – polana i osiedle w Piwnicznej Zdrój w Beskidzie Sądeckim.

Pochodzenie nazwy Gorce wywodzono także od słowa górce, które oznaczało niskie góry, choć wydaje się, że pochodzenie nazwy Gorców od wypalania polan może być lepiej uzasadnione.

Gorce od północnego zachodu graniczą z Kotliną Rabczańską, od północnego wschodu z Beskidem Wyspowym. Granica z Beskidem Wyspowym biegnie doliną Mszanki na przełęcz Przysłop, potem potokiem Czerwonka na niską przełęcz po południowej stronie Magorzycy, z przełęczy potokiem Głębieniec i dalej wzdłuż rzeki Kamienica Gorczańska do Dunajca. Magorzyca, Wielki Wierch i Kiczora Kamienicka, mimo że znajdują się po południowej stronie Kamienicy Gorczańskiej, należą do Beskidu Wyspowego. Od wschodu Gorce graniczą z Beskidem Sądeckim, a granicą jest rzeka Dunajec. Od południa graniczą z Kotliną Nowotarską i Pieninami, a od zachodu z Beskidem Orawsko-Podhalańskim. Granica biegnie wzdłuż Raby.

Długość Gorców z zachodu na wschód wynosi około 30 kilometrów, a szerokość 15 kilometrów, a ich powierzchnia wynosi około 550 km2.

W ukształtowaniu grzbietów pasma charakterystyczne jest występowanie rozrogu. Rozrogiem jest na przykład najwyższy szczyt Turbacz (1310 m n.p.m.). Od niego odbiega siedem grzbietów w kilku kierunkach. Od niektórych grzbietów odbiegają dalsze, mniejsze. Najwyższe szczyty Gorców to: Turbacz (1310 m), Jaworzyna Kamienicka (1288 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (1276 m), Czoło Turbacza (1259 m), Mostownica (1251 m), Gorc Troszacki (1235 m), Gorc (1228 m), Lubań (1225 m).

Cechą charakterystyczną krajobrazu Gorców są kopulaste szczyty o łagodnych zboczach. Porośnięte są lasem. Występują jeszcze polany – hale – niegdyś sztucznie utworzone na potrzeby pasterstwa. Obecnie niekoszone hale już mocno zarastają lasem.

Gorce zbudowane są z fliszu karpackiego, czyli skał, które powstały z osadów osadzających się na dnie morza. Skały te, głównie piaskowiec, następnie zostały wypiętrzone, a potem uległy jeszcze fałdowaniu. W Gorcach występuje wiele dolin, którymi płyną obfite w wodę potoki. Najdłuższa jest dolina Kamienicy Gorczańskiej (o długości 33 km), a najobszerniejsza dolina Ochotnicy.

W dolinach potoków występuje wiele wodospadów, progów skalnych i wielkich głazów. Wodospady jednak nie należą do wysokich. Najwyższy i najokazalszy, nazywany Spadem, znajduje się na Kamienicy Gorczańskiej. Na zboczach gór występują liczne osuwiska, wąwozy, a także wychodnie skalne o ciekawych kształtach. W Gorcach znajduje się także kilkanaście jaskiń.

Rzeka Kamienica, zwana również Kamienicą Gorczańską, jest lewym dopływem Dunajca. Jej źródła znajdują się pod Turbaczem. Czasem górny bieg rzeki, od źródeł do osiedla Rzeki (jest to część wsi Lubomierz, leżąca przy granicy z miejscowością Szczawa) nazywany jest Kamienickim Potokiem, płynie przez teren Gorczańskiego Parku Narodowego. Poniżej osiedla Rzeki Kamienica Gorczańska wpływa na teren Beskidu Wyspowego. Płynie doliną między szczytami: Kiczorą Kamienicką i Wielkim Wierchem w Gorcach a Jasieniem i Mogielicą w Beskidzie Wyspowym. Potem rzeka przepływa przez wsie Szczawa i Kamienica, w miejscowości Zabrzeż wpływa do Dunajca. Jej długość liczy 32 km. Od ujścia potoku Głębieniec do ujścia do Dunajca Kamienica Gorczańska stanowi granicę między Gorcami a Beskidem Wyspowym. Rzeka przepływa przez teren skalisty, w jej korycie znajdują się odsłonięcia skał, głazy, progi.

Wodospad Spad na rzece Kamienica Gorczańska, miejscowość Szczawa, przysiółek Berkówka

W przysiółku Berkówka należącym do Szczawy, w miejscu, gdzie Kamienica Gorczańska płynie blisko drogi wojewódzkiej nr 968, znajduje się wodospad Spad o wysokości około 2,2 m. Woda spada z piaskowcowego progu dwoma kaskadami. Ciekawe jest to, że pod względem ilości spadającej wody wodospad ten należy do największych w całych Beskidach. Nazywany bywa „Gorczańską Niagarą”.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Wodospad_Spad_G_8.jpg

Wodospad Spad, fot. Jerzy Opioła

www.wikipedia.pl 

www.gorczanskipark.pl

opr. ES

WODOSPADY W POLSCE (10)

Beskidy

Na wschód od Beskidu Żywieckiego znajdują się: Beskid Makowski (zwany też Średnim), Wyspowy oraz Gorce. W tych pasmach nie występują większe wodospady. Jednak warto wspomnieć o kilku interesujących miejscach, zwłaszcza w Beskidzie Małym oraz Gorcach. Są to miejsca, w których potoki przebijają się przez skały, tworząc liczne bystrza, małe kaskady i baniory. W miejscach tych odkrywają się ciekawe wychodnie fliszu karpackiego, a czasem innych skał.

Beskid Wyspowy

Beskid Wyspowy należy do Beskidów Zachodnich. Położony jest między Beskidem Makowskim, Kotliną Rabczańską, Gorcami, Kotliną Sądecką i Pogórzem Wiśnickim. Najwyższym szczytem jest Mogielica (1170 m n.p.m.), zaliczana do Korony Gór Polski. Cechą charakterystyczną pasma jest występowanie odosobnionych, pojedynczych szczytów, o wysokościach przekraczających 1000 m n.p.m., wyraźnie górujących nad otaczającymi je niższymi górami i dolinami (wybitność wielu szczytów Beskidu Wyspowego wynosi od 400 do 500 metrów). Nazwa pasma pochodzi od tego „wyspowego” charakteru gór. Stoki gór stromo opadają ku szerokim i rozległym dolinom. W Beskidzie Wyspowym nie występują długie pasma górskie, choć są trzy wyjątki. Są to pasma: Łososińskie, pasmo Cichoń-Ostra i pasmo Cietnia. Najwyższe szczyty w Beskidzie Wyspowym to: Mogielica 1170 m, Ćwilin 1072 m, Jasień 1052 m, Modyń 1029 m, Luboń Wielki 1022 m, Krzystonów 1012 m, Kiczora Kamienicka 1007 m, Wielki Wierch 1007 m, Śnieżnica 1007 m, Szczebel 977 m.

Ukształtowanie tego pasma beskidzkiego oraz jego „wyspowy” charakter nadają mu szczególne walory krajobrazowe. W Beskidzie Wyspowym występują elementy krajobrazu górskiego z dość wysokimi szczytami o stromych zboczach, jak i krajobrazu podgórskiego z niższymi górami o łagodnych, kopulastych szczytach i łagodnych zboczach. Wyższe partie pasma są zalesione. W niższych szczyty są wylesione, występują pola uprawne i zabudowania.

Przez długi czas Beskid Wyspowy pozostawał nie odkryty dla turystyki, mimo istnienia tu dość rozbudowanej sieci szlaków turystycznych. Popularne były tylko niektóre obszary pasma. W ostatnich latach jednak sytuacja się zmienia. Są wytyczane nowe szlaki, także rowerowe. Rozwija się baza noclegowa.

Beskid Wyspowy zbudowany jest z fliszu karpackiego. Ale są także miejsca, gdzie są wychodnie innych skał. Na przykład w korycie rzeki Przegini występuje andezyt – skała pochodzenia wulkanicznego.

W paśmie tym występują liczne wychodnie skalne zbudowane najczęściej z piaskowca. Najciekawsze to Diabli Kamień koło Szczyrzyca oraz Wielki Kamień na stoku Krzywickiej Góry w miejscowości Stróża koło Pcimia. Są też inne formy, np.: gołoborze na Luboniu Wielkim oraz osuwiska skalne na stokach Ćwilina, Mogielicy, Łopienia, Szczebla i wzgórza Zęzów (zwane  Lisimi Jamami) w pobliżu Tymbarku. Ponadto w Beskidzie Wyspowym występuje wiele jaskiń (do roku 2017 odkryto ich 75). Największa z nich to Jaskinia Zbójecka w Łopieniu (łączna długość jej korytarzy to 433 m). Jaskinie w Beskidzie Wyspowym są pochodzenia osuwiskowego. Są niebezpieczne, ponieważ skały otaczające takie jaskinie mogą być niestabilne, mogą przemieszczać się, zwłaszcza po dużych opadach deszczu.

Beskid Wyspowy znajduje się w dorzeczu dwóch dużych dopływów Wisły: Raby i Dunajca. Rzeki i potoki płynące na obszarze Beskidu Wyspowego charakteryzują się dużymi wahaniami poziomu wody. W czasie obfitych opadów deszczu czy wzmożonego topnienia śniegu poziom wody w nich gwałtownie wzrasta. W celu regulacji poziomów wód powstały trzy sztuczne jeziora: na Dunajcu Jezioro Rożnowskie (powstało w latach 1935-1941) i Czchowskie (powstało w latach 1936-1949), na Rabie Jezioro Dobczyckie (1986 r.).

Na terenie Beskidu Wyspowego nie występują typowe wodospady. Jednak jest kilka miejsc, gdzie w korytach potoków odkrywają się ciekawe skały, oryginalnie ukształtowane wychodnie fliszu karpackiego, powstają bystrza, małe kaskady i baniory.

Tabacorz na Słopniczance, Tymbark

Potok Słopniczanka to prawobrzeżny dopływ rzeki Łososiny (lewy dopływ Dunajca). Źródła Słopniczanki znajdują się na stokach Cichonia (929 m n.p.m.) i pod Przełęczą Stopnicką, na wysokości 860 m n.p.m. Potok ma ok. 14 km długości. Płynie przez wieś Słopnice. W miejscowości Tymbark uchodzi do rzeki Łososina. 

Niedaleko ujścia Słopniczanki do Łososiny w korycie potoku znajdują się głazy i progi skalne, zwane przez ludność Tabacorz. Miejsce to znajduje się na wysokości około 392 – 396 m n.p.m., u podnóży góry Paproć (643 m n.p.m.). Potok w tym miejscu ma skaliste dno, zbudowane z dużych płyt piaskowca, na których można obserwować skamieniałe ślady pełzania jeżowców. To pozostałości po dawnym Oceanie Tetydy, który znajdował się na tych obszarach. W korycie potoku występują liczne niewielkie kaskady i baniory.

Niegdyś Tabacorz był wykorzystywany przez mieszkańców Tymbarku jako świetne kąpielisko. Baniory miały głębokość pozwalającą na bezpieczne pływanie. Obecnie w potoku płynie mniej wody niż 30 czy 40 lat temu.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/S%C5%82opniczanka_a2.jpg/220px-S%C5%82opniczanka_a2.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Tabacorz_4BW51.jpg/220px-Tabacorz_4BW51.jpg

Tabacorz na Słopniczance, fot. Jerzy Opioła, www.wikipedia.pl

Wychodnia fliszu karpackiego na brzegu Czarnej Rzeki, Słopnice (Zaświercze)

Czarna Rzeka to potok, który jest lewym dopływem Słopniczanki, o długości około 9 km. Jego źródła znajdują się na północnych zboczach Mogielicy (1170 m n.p.m.), na wysokości 1010 m n.p.m. Koryto Czarnej Rzeki jest kamieniste, występują liczne progi skalne, bystrza i baniory.

Na terenie Zaświercza – części wsi Słopnice – potok płynie głębokim wąwozem między zboczami Łopienia (951 m n.p.m.) i Świerczka (734 m n.p.m.). W miejscu tym Czarna Rzeka mocno podmywa stok Świerczka i odkrywa się tu duża wychodnia fliszu karpackiego. Na bardzo stromym zboczu można obserwować warstwy piaskowców, łupków, a także warstwy hieroglifowe.

W miejscu tym, wzdłuż Czarnej Rzeki, przebiega odcinek żółtego szlaku turystycznego z Tymbarku na Mogielicę, a także ścieżka przyrodniczo-krajoznawcza Zaświercze poprowadzona przez podnóża Łopienia.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Czarny_Potok_a1.jpg/480px-Czarny_Potok_a1.jpg

Czarna Rzeka na Zaświerczu, fot. Jerzy Opioła, www.wikipedia.pl

Skałki w Rdzawie na potoku Przeginia, miejscowość Rdzawa

Potok Przeginia, zwany także Pluskawką, jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Tarnawki, która następnie uchodzi do Stradomki – dopływu Raby. Przeginia wypływa z północnej części Beskidu Wyspowego, z północnych zboczy góry Kamionnej (801 m n.p.m.) oraz północnych i zachodnich zboczy Pasierbickiej Góry (764 m n.p.m.). Główne źródła Przegini znajdują się na wysokości ok. 750 m n.p.m., na terenie rezerwatu przyrody Kamionna.

Potok przepływa między innymi przez miejscowości Kamionna, Rdzawa i Tarnawa, leżące w powiecie bocheńskim. Na tym odcinku Przeginia stanowi naturalną granicę między Beskidem Wyspowym a Pogórzem Wiśnickim.

Na terenie miejscowości Rdzawa (gmina Trzciana) Przeginia przepływa przez skały, żłobiąc w nich głębokie niecki. Na progach skalnych tworzą się kaskady, a u ich podnóża baniory i kotły eworsyjne. Skały, przez które przepływa w tym miejscu Przeginia to piaskowce, należące do fliszu karpackiego. Jednak na dnie potoku pojawiają się także andezyty, a więc skały pochodzenia wulkanicznego.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/07/Rdzawa_a2.jpg

Koryto Przegini w Rdzawie, fot. Jerzy Opioła, www.wikipedia.pl

Literatura:

www.wikipedia.pl

www.beskidwyspowy.prv.pl

opr. ES

WODOSPADY W POLSCE (9)


Beskidy

Beskid Żywiecki

Wodospad w Sopotni Wielkiej

Wodospad ten jest największym w Beskidach. Znajduje się na wysokości 620 m n.p.m., na potoku Sopotnia (nazywanym także Sopotnia Wielka), w miejscowości Sopotnia Wielka. Miejscowość znajduje się w gminie Jeleśna, w powiecie żywieckim. W niedalekiej okolicy znajdują się miejscowości Sopotnia Mała, Krzyżowa oraz Korbielów. Wokół znajdują się szczyty Beskidu Żywieckiego należące do Grupy Lipowskiego Wierchu (1324 m n.p.m.) i Romanki (1366 m n.p.m.) oraz Grupy Pilska (1557 m n.p.m.).

Potok Sopotnia ma źródła na zboczach Rysianki (1322 m n.p.m.), na wys. 1220 – 1240 m n.p.m. Płynie przez Sopotnię Wielką, Sopotnię Małą, Jeleśną, a następnie wpływa do rzeki Koszarawa. Koryto potoku jest kamieniste, zbudowane z piaskowców, występują liczne progi, na których tworzą się kaskady i małe wodospady. Największy z kamiennych progów ma wysokość ok. 10 m i tworzy wodospad, największy w polskich Beskidach.

Wodospad znajduje się w centrum Sopotni Wielkiej, pod mostkiem na potoku. Jest ciekawy, ponieważ warstwy skalne opadają stromo w tym samym kierunku, w którym spływa woda. To typ wodospadu kataklinalnego. Próg wodospadu ma długość 15 m. Pod wodospadem utworzył się kocioł eworsyjny o głębokości od 12 do 15 m. Na dnie kotła płyty skalne są ułożone ukośnie, co powoduje potężne wiry wody. Zbliżanie się do brzegów potoku, zwłaszcza w miejscu wysokiej, stromej skarpy może być niebezpieczne. Poślizgnięcie się na mokrej skale może skończyć się niebezpieczną kąpielą w wodzie. Od 1964 roku wodospad jest pomnikiem przyrody.

www.pl.wikipedia.org

Wodospad w Sopotni Wielkiej, fot. Jerzy Opioła, www.pl.wikipedia.org

Wodospad znajduje się przy szlaku niebieskim prowadzącym z Sopotni Wielkiej na Halę Rysianka.

Beskidy

Beskid Żywiecki

Wodospad na Mosornym Potoku, Zawoja (Zawoja Mosorne)

Mosorny Potok spływa z północno-zachodnikch stoków Pasma Policy w Beskidzie Żywieckim. Jego potoki źródłowe znajdują się na wysokości ok. 920 m n.p.m., pomiędzy Mosornym Groniem (1047 m n.p.m.) a szczytem Kiczorka (1012 m n.p.m.). Potok spływa zalesioną doliną do osiedla Mosorne, należącego do Zawoi. W centrum Zawoi, na wysokości ok. 580 m n.p.m., wpływa do Skawicy. W górnym biegu Mosornego Potoku znajduje się duży wodospad o wysokości 8 metrów. Woda spada z wysokiego progu skalnego, ukształtowanego z dużych głazów fliszu karpackiego. Widać tutaj ciekawy układ skały. U stóp wodospadu nie wytworzył się kocioł eworsyjny.

Do wodospadu można dojść niebieskim szlakiem prowadzącym z Zawoi na Mosorny Groń przez osiedle Mosorne, wzdłuż Mosornego Potoku. Szlak niebieski na Mosornym Groniu łączy się ze szlakiem żółtym, prowadzącym na Policę (1369 m n.p.m.) przez Cyl Hali Śmietanowej (1298 m n.p.m.). W pewnym miejscu szlak niebieski odbija od szlaku żółtego w kierunku Kiczorki. Potem łączy się ze szlakiem zielonym schodzącym ze zboczy Policy do Zawoi.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Waterfall_on_the_Mosorny_Potok.jpg/321px-Waterfall_on_the_Mosorny_Potok.jpg

Wodospad na Mosornym Potoku, By Mrug – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6866002

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

Opr. ES

Wodospady w Polsce (8)

Beskidy

Beskid Mały

Wodospad Dusiołek, miejscowość Las

Beskid Mały – pasmo należące do Beskidów Zachodnich. Stanowi przedłużenie Beskidu Śląskiego w kierunku wschodnim. Jego długość wynosi ok. 35 km, szerokość ok. 10 km.

Beskid Mały od zachodu graniczy z Beskidem Śląskim. Pasma te rozdziela tzw. Brama Wilkowicka (od miejscowości Wilkowice). Jest to obniżenie, powstałe w wyniku zmniejszonej odporności skał między dwoma uskokami tektonicznymi. Jeden stanowi wschodnią granicę Beskidu Śląskiego, drugi to zachodni kraniec Beskidu Małego – grupa Magurki Wilkowickiej. Brama Wilkowicka zawsze była jednym z ważnych przejść przez Beskidy. Prowadził tędy szlak handlowy ze Śląska na Węgry. Przez obniżenie płynie rzeka Biała. Prowadzi tędy szlak kolejowy z Bielska-Białej do Żywca oraz odcinek drogi ekspresowej łączącej te dwa miasta.

Od północy Beskid Mały graniczy z Pogórzem Śląskim i Pogórzem Wielickim, na wschodzie z Beskidem Makowskim, od którego oddziela go rzeka Skawa. Do Beskidu Małego na wschodzie należą także: grupa Jaroszowickiej Góry i Wierzchowiny, leżące na prawym brzegu Skawy. Na południu Beskid Mały graniczy z Kotliną Żywiecką i Beskidem Makowskim.

Rzeka Soła dzieli Beskid Mały na dwie główne części. Część zachodnia to grupa Magurki Wilkowickiej. Do części wschodniej należy tzw. Beskid Andrychowski (nazywany też Zasolskim, bo za rzeką Sołą), a także Pasmo Bliźniaków, Grupa Kocierza, Pasmo Łamanej Skały, Masyw Leskowca i Grupa Żurawnicy.

Najwyższe szczyty Beskidu Małego to w części zachodniej: Czupel (930 m n.p.m., najwyższy szczyt całego Beskidu Małego), Magurka Wilkowicka (909 m), Groniczki (839 m), Chrobacza Łąka (828 m) i inne. W części wschodniej – Łamana Skała (929 m), Leskowiec (922 m), Groń Jana Pawła II (890 m), Wielki Gibasów Groń (890 m) i inne.

Beskid Mały leży w dorzeczu trzech dużych dopływów Wisły – Białej, Soły i Skawy. Soła tworzy przełom przez Beskid Mały. Rzeka ta należy do rzek szczególnie niebezpiecznych. W czasie topnienia śniegu w górach oraz po dużych, nawalnych ulewach wiosennych i letnich rzeka przybiera bardzo szybko, powoduje podtopienia i groźne powodzie. Obszar jej dorzecza charakteryzuje się dużymi opadami. Dlatego na Sole, na obszarze Beskidu Małego, powstały aż trzy zapory i trzy sztuczne zbiorniki wodne – Jezioro Żywieckie (utworzone w 1966 r.), Międzybrodzkie (utworzone w 1937 r.) i Czanieckie (1966 r.). W ten sposób powstała tzw. Kaskada Soły. Inwestycje te zapobiegają powodziom. Jeziora są rezerwuarem wody pitnej dla okolicznych miast. Przy zaporach znajdują się elektrownie wodne. Ponadto na pobliskiej górze Żar znajduje się sztuczne jezioro będące częścią systemu elektrowni szczytowo-pompowej Porąbka-Żar.

W ostatnich latach dokończono budowę zapory i sztucznego jeziora na Skawie. Jest to Jezioro Mucharskie (początek budowy w 1986 r., ukończone w 2018 r.). Znajduje się w zachodniej części Beskidu Małego, na terenie gmin Mucharz, Stryszów i Zembrzyce.

W Beskidzie Małym występują także nieliczne źródła mineralne, jednak nie są wykorzystywane. Wiele jest natomiast zwykłych źródeł. Ludowe legendy mówią o niezwykłych, leczniczych właściwościach niektórych z nich. Często znajdują się przy nich kapliczki. Przy źródle we wsi Ślemień powstało sanktuarium Matki Boskiej zwane Jasna Górka.

Wodospad Dusiołek to największy wodospad w Beskidzie Małym. Znajduje się na potoku Dusica, dopływie Kocońki. Potok Dusica spływa z południowo-wschodnich stoków grzbietu łączącego Łamaną Skałę i Smrekowicę. W miejscowości Las wpływa do potoku Kocońka. Dusica w swym górnym biegu płynie przez las porastający zbocza, w stromym jarze. Na tym odcinku znajdują się liczne bystrza i wodospady. Największy jest wodospad Dusiołek. Woda spływa tu z progu skalnego (właściwie z jednego wielkiego głazu) o wysokości ok. 3 metrów.

Kilkadziesiąt metrów powyżej wodospadu znajduje się inna atrakcja. Jest to Jaskinia Komonieckiego – jedna z większych i ciekawszych jaskiń Beskidu Małego. Jaskinia, a właściwie grota, ma 115 m2 powierzchni. Wejście do niej ma około 15 m szerokości i 2 m wysokości. Znajduje się pod dużą płytą skalną. Jaskinię tworzy tylko jedna komora. Nie ma żadnych korytarzy ani odgałęzień. Górą, po owej płycie skalnej, spływają wody potoku Dusica. Zazwyczaj wody jest niewiele. Ciekawie wygląda to zimą, gdy woda zamarza i wejście do jaskini zasłonięte jest lodospadem.

Do jaskini oraz do wodospadu nie prowadzi bezpośrednio żaden szlak. Można tam dojść żółtym szlakiem prowadzącym z miejscowości Las (leżącej przy drodze Żywiec – Sucha Beskidzka) na Łamaną Skałę. W odpowiednim miejscu należy zejść ze szlaku i pójść ścieżką, oznaczoną czerwonymi kropkami na drzewach. Najpierw dochodzi się do Jaskini Komonieckiego. Około 50 m niżej znajduje się wodospad Dusiołek.

W Beskidzie Małym występuje więcej jaskiń. Znaleziono i opisano dotychczas około 50. Flisz karpacki charakteryzuje się tym, że często występują w jego obszarze osuwiska i jaskinie. Są to innego typu jaskinie niż np. na obszarach krasowych. Nie posiadają odgałęzień i korytarzy. Są to jaskinie tzw. dylatacyjne, powstałe w czasie osuwisk jako szczeliny i puste przestrzenie. Jaskinie takie są niestabilne i niebezpieczne. Występować mogą w nich dalsze osuwiska, zalania wodą i inne nieprzewidziane sytuacje. Dlatego samodzielne penetrowanie tych jaskiń przez nieprzygotowanych turystów jest niebezpieczne.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Dusica_wodospad.jpg/800px-Dusica_wodospad.jpg

Wodospad Dusiołek, fot.: www.pl.wikipedia.org

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Jaskinia_Komonieckiego-wejscie.jpg

Jaskinia Komonieckiego, fot.: www.pl.wikipedia.org

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

https://zywiec.beskidy.news/wydarzenia/1559-grota-komonieckiego-jak-do-niej-trafic

www.beskidmaly.pl

Opr. ES

WODOSPADY W POLSCE (7)

Wodospady w Beskidach

Beskidy – góry na południu Polski, najmłodsze góry w Polsce. Powstały w czasie alpejskich ruchów górotwórczych (około 20 mln lat temu), podobnie jak całe Karpaty. Zbudowane są z fliszu karpackiego. Flisz karpacki to ułożone na przemian warstwy skał osadowych, głównie piaskowców, zlepieńców, łupków, mułowców, iłowców, rzadziej margli i wapieni. Materiał ten osadzał się na dnie morza (części oceanu Tatydy), które znajdowało się przez około 100 mln lat na obszarze dzisiejszych Karpat. Osadzanie się materiału skalnego trwało wiele milionów lat. Flisz karpacki charakteryzuje się budową warstwową. Głębiej, w obrębie spągu danej warstwy, znajduje się grubszy materiał skalny, stopniowo przechodzi w drobniejszy, w obrębie stropu danej warstwy znajdują się warstwy ilaste.

Flisz karpacki, fot. Tomasz Kuran   (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Carpathian_flysch_cm03.jpg)

Potem materiał skalny, ułożony warstwami, ulegał scementowaniu (zdiagenezowaniu), był poddawany sfałdowaniu, a następnie został nasunięty ku północnemu zachodowi, północy, północnemu wschodowi i wschodowi w formie płaszczowin, a potem uległ jeszcze wypiętrzeniu. W ten sposób powstały Beskidy (czasem zwane są też fliszowymi). Najstarsze beskidzkie skały fliszowe znajdują się na pograniczu Beskidu Śląskiego i Pogórza Śląskiego.

Beskidy rozciągają się od rzeki Beczwy (w Czechach) na zachodzie po rzekę Czeremosz (na Ukrainie) na wschodzie. Ciągną się z zachodu na wschód na przestrzeni prawie 600 km, ich szerokość waha się od 50 do 70 kilometrów. Beskidy leżą na obszarze Czech, Słowacji, Polski, Ukrainy oraz Rumunii. Należą do Karpat Zewnętrznych. Dzielą się na trzy grupy: Beskidy Zachodnie, Środkowe i Wschodnie. W ich obrębie wyróżniamy wiele pasm. Na obszarze Polski są to między innymi: Beskid Śląski, Żywiecki, Mały, Średni, Wyspowy, Makowski, Sądecki, Niski, a także Gorce i Bieszczady. Na zachód od Beskidu Śląskiego, w Czechach, znajduje się pasmo Beskidu Śląsko-Morawskiego (najwyższy szczyt Lysá hora – Łysa Góra 1324 m n.p.m.). Na północy Beskidy łagodnie przechodzą w pasmo Pogórza Karpackiego.

Najwyższym szczytem Beskidów jest Howerla (2061 m n.p.m.) na Ukrainie, w paśmie Czarnohory w Beskidach Wschodnich. Na obszarze Polski najwyższym szczytem jest Babia Góra (1725 m n.p.m.) w Beskidzie Żywieckim należącym do Beskidów Zachodnich.

Pasma Beskidów są dość zróżnicowane pod względem wysokości. W najniższych pasmach wysokości szczytów kształtują się od kilkuset metrów do 1000 m n.p.m. i nieco ponad 1000 m (Beskid Mały – Czupel 933 m n.p.m., Łamana Skała 929 m, Leskowiec 922 m; Beskid Makowski – Mędralowa 1169 m; Beskid Wyspowy – Mogielica 1170 m; Beskid Niski – Lackowa 997 m, Busov na Słowacji 1002 m). W wyższych pasmach wysokości szczytów kształtują się od 1000 do przeszło 2000 m n.p.m. (Beskid Śląsko-Morawski – Łysa Góra 1324 m; Beskid Śląski – Skrzyczne 1257 m, Barania Góra 1220 m; Beskid Żywiecki – Babia Góra 1725 m, Gówniak 1617 m, Pilsko 1517 m; Gorce – Turbacz 1310 m; Beskid Sądecki – Radziejowa 1262 m, Jaworzyna Krynicka 1114 m; Bieszczady Zachodnie – Tarnica 1346 m, Bieszczady Wschodnie – Pikuj na Ukrainie 1408 m). Najwyższe szczyty w Beskidach znajdują się w Beskidach Wschodnich na Ukrainie: Wielka Sywula (1836 m n.p.m.) w Gorganach, Bliźnica (1883 m) w paśmie Świdowca i najwyższy szczyt całych Beskidów – Howerla (2061 m) w paśmie Czarnohory.

W krajobrazie Beskidów dominują łagodne, kopulaste szczyty, porośnięte lasem. Występują też łąki – hale, na których dawniej wypasano owce. Ale są także pasma gór o stromych zboczach, wąskich i głębokich dolinach, których krajobraz przypomina wyższe góry. Na przykład Gorgany czy pasmo Czarnohory przypominają Tatry Zachodnie.

Roślinność w Beskidach ma charakter piętrowy. W reglu dolnym (900 – 1150 m n.p.m.) występują lasy liściaste i mieszane (buk, jodła, jawor, świerk), w reglu górnym (1150 – 1360 m n.p.m.) są lasy świerkowe. Powyżej 1360 m n.p.m. pojawia się kosodrzewina (piętro subalpejskie), a także jarząb zwyczajny i pojedyncze, karłowate świerki (na Babiej Górze i Pilsku piętro to znajduje się na wysokości od 1390 do 1650 m n.p.m.). Powyżej 1650 m na Babiej Górze występuje piętro halne (alpejskie), gdzie rosną przede wszystkim trawy, np. sit skucina, kostrzewa niska, kostrzewa karpacka, mietlica alpejska.

W Beskidach, zwłaszcza w Beskidach Zachodnich, występują łąki – hale – na których od wieków wypasano bydło i owce. Dziś wiele hal zarasta lasem, ponieważ gospodarka pasterska od kilkudziesięciu lat zanika. W niewielu miejscach prowadzi się kulturowy wypas owiec. O tym można przeczytać tu: http://owca-plus.pl/przykladowa-strona-owca/owce-w-beskidach/.

Siecz rzeczna Beskidów jest gęsta, wchodzi w skład dorzeczy największych rzek Europy Środkowo-Wschodniej: Odry, Wisły, Dunaju i Dniestru. Z polskich Beskidów wypływają jedne z większych dopływów Odry (Olza) i Wisły. Sama Wisła ma źródła na zboczach Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Duże dopływy Wisły wypływają z Beskidów, bądź płyną przez nie na dużych odcinkach (prawe dopływy – Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka, San).

W Beskidach nie ma dużych wodospadów. Budowa geologiczna Beskidów, typy skał, rzeźba krajobrazu nie pozwoliły na wykształcenie się wysokich progów skalnych. Jednak wodospady te są bardzo ciekawe z powodu ich budowy i walorów widokowych. Ich progi, zbudowane z fliszu karpackiego, ukazują charakterystyczną budowę warstwową tej skały. Widać to szczególnie przy takich wodospadach jak: Kaskady Rodła w Beskidzie Śląskim, wodospad Dusiołek w Beskidzie Małym, wodospad na Mosornym Potoku w Beskidzie Żywieckim i innych. Najwyższe wodospady w Beskidach osiągają wysokość od kilku do ok. dziesięciu metrów. Najwyższy jest wodospad w Sopotni Wielkiej na potoku Sopotnia w Beskidzie Żywieckim. Ma wysokość 10 metrów.

Wodospady w Beskidach są ciekawe pod względem widokowym i przyrodniczym. Przegląd wodospadów beskidzkich zaczynamy od Beskidu Śląskiego.

 Beskidy

 Beskid Śląski

 Kaskady Rodła na potoku Biała Wisełka, miejscowość Wisła (Wisła Czarne)

Kaskady Rodła – tak nazwano zespół około 25 naturalnych wodospadów i kaskad na Białej Wisełce – potoku spływającym z północno-zachodnich stoków Baraniej Góry (1222 m n.p.m.), drugiego co do wysokości szczytu Beskidu Śląskiego.

Północno-zachodnie stoki Baraniej Góry stanowią obszar źródliskowy Wisły. Tu wypływają dwa (z trzech) główne potoki, tworzące Wisłę – Biała Wisełka i Czarna Wisełka. Łączą się na obszarze osiedla Wisła Czarne. W miejscu ich połączenia wybudowano w roku 1974 zaporę oraz zbiornik wodny – Jezioro Czerniańskie. Jezioro spełnia rolę zbiornika retencyjnego i jest zbiornikiem wody pitnej. Powierzchnia jeziora wynosi 360 tys. m², jego pojemność to 4,5 mln m³. Wysokość zapory – 37 m, jej długość – 270 m. Zapora zaprojektowana została przez Jana Stonawskiego. Z Jeziora Czerniańskiego wypływa potok o nazwie Wisełka. Kilka kilometrów dalej łączy się z potokiem Malinka (trzecim potokiem źródłowym Wisły) i dalej płynie już rzeka Wisła.

Obszar źródliskowy Wisły na zboczach Baraniej Góry to teren podmokły, bagnisty, występuje tu wiele źródełek, łączących się w potoki. Obszar porasta las jodłowo-bukowy z domieszką jesionów, jaworów i świerków. Pojawia się sztucznie nasadzona limba i kosodrzewina. Teren źródlisk jest obszarem chronionym. Jest tu Rezerwat przyrody „Barania Góra” oraz Rezerwat przyrody „Wisła”.

Kaskady Rodła właściwie znajdują się na potoku Wątrobnym, po jego połączeniu z potokiem Roztocznym powstaje Biała Wisełka. Wysokość kaskad na potoku Wątrobnym wynosi od 0,5 do ok. 5 metrów. Nachylenie koryta jest od 8 do 10%. U podnóża wodospadów występują kotły eworsyjne. Na progach wodospadów odsłaniają się skały, ukazujące charakterystyczny flisz karpacki. Jest on dwojakiego rodzaju. Niżej położone progi odsłaniają tzw. warstwy godulskie (zbudowane z drobnoławicowych piaskowców i łupków). Wyżej położone kaskady (o większej wysokości) występują na tzw. warstwach istebniańskich, zbudowanych z masywniejszych piaskowców i zlepieńców. Kaskady powstały w związku z erozyjną działalnością potoku, a także dzięki odpowiedniemu ułożeniu warstw skalnych.

Nazwa Kaskady Rodła powstała stosunkowo niedawno. Kiedyś były to po prostu wodospady na potoku Wątrobnym. Pomysłodawcą nowej nazwy był Jan Krop, ówczesny przewodniczący Towarzystwa Miłośników Wisły. Uroczystość nadania nazwy wodospadom Białej Wisełki odbyła się 19 września 1987 roku, w 65 rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech. W uroczystości udział wzięli zasłużeni członkowie ZPwN, m.in. Edmund Osmańczyk – były przewodniczący Związku, a później jego kronikarz. Organizatorami uroczystości były: Towarzystwo Miłośników Wisły, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe i Oddział PTTK w Wiśle.

Do Kaskad Rodła można dojść niebieskim szlakiem prowadzącym z Wisły Czarne na Baranią Górę.

Kaskady Rodła, jedna z większych kaskad, fot. Sebastian Nanek (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Wodospad_Wiselka_Biala.jpg/448px-Wodospad_Wiselka_Biala.jpg)

Barania Góra, fot. Ewa i Marek Wojciechowscy   (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/Barania_Gora_15.jpg)

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

www.beskidslaski.pl

opr. ES

Wodospady w Polsce (6)

Sudety

Góry Stołowe

Wodospady Pośny, koło Radkowa

Rzeka Pośna wypływa z północno-wschodnich krańców Gór Stołowych. Ma dwa główne potoki źródłowe. Jeden wypływa z północno-wschodnich zboczy Szczelińca Wielkiego, drugi w okolicy Równej Łąki. Obie odnogi spływają po stromych zboczach porośniętych lasem. Na terenie Rezerwatu Wrota Pośny łączą się, tworząc potok Pośna. Pośna dalej spływa stromym żlebem, tworząc kilka malowniczych kaskad – Wodospadów Pośny (na wysokości ok. 550 m n.p.m.). Następnie potok opuszcza teren Parku Narodowego Gór Stołowych, obszar, przez który płynie, staje się bardziej płaski. Następnie rzeka płynie przez Radków, Ratno Górne i Dolne. Na terenie Ścinawki Średniej Pośna wpływa do rzeki Ścinawki. Długość Pośny to ok. 13 km.

Progi skalne Wodospadów Pośny ukształtowały się w okresie alpejskich ruchów górotwórczych, głęboko wcięta dolina potoku powstała w wyniku czwartorzędowych zlodowaceń, a następnie dalszych procesów erozyjnych.

Wodospady Pośny znajdują się na terenie Rezerwatu Wrota Pośny. Jest to obszar ochrony ścisłej. Występuje tu tzw. żyzna buczyna sudecka. Rosną także wiązy, jawory, jodły. Miejsce to jest jednym z cenniejszych obszarów pod względem przyrodniczym na terenie Gór Stołowych.

Dawniej Wodospady Pośny były miejscem chętnie odwiedzanym. Dla zwiększenia ilości przepływającej wody stosowano drewniane zastawki, była też sztuczna fontanna. Obecnie urządzenia te są zaniedbane. Powyżej zbudowano ujęcie wody pitnej dla Radkowa, co spowodowało zmniejszenie ilości wody w potoku. Tylko po większych opadach na progach skalnych tworzą się większe wodospady.

W pobliżu Wodospadów Pośny przechodzi żółty szlak turystyczny, prowadzący z Radkowa przez Pasterkę na Szczeliniec Wielki i dalej, oraz Ścieżka Dydaktyczna Skalnej Rzeźby z Karłowa do Zalewu Radkowskiego. Do Wodospadów Pośny można dojść z parkingu przy szosie z Radkowa do Karłowa (Szosa Stu Zakrętów).

 

Wodospad Pośny   (https://upload.wikimedia.org/wikipedia)

 

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

www.pngs.com.pl

 

opr. ES

Wodospady w Polsce (5)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospad Poidło, koło Świeradowa Zdroju

Wodospad Poidło to niewielki wodospad, raczej kaskada. Znajduje się na potoku Wodopój, który spływa z północnych stoków Wysokiego Grzbietu w Górach Izerskich. Potok wypływa na wysokości ok. 980 m n.p.m., między Mokrą Przełęczą a Sinymi Skałkami. Niedaleko ujścia do Kwisy tworzy się mały wodospad Poidło (na wysokości ok. 590 m n.p.m.) Czy jest on naturalny? Sposób ułożenia głazów na progu wskazuje raczej na ich sztuczne pochodzenie kaskady. Nazwy Wodopój i Poidło też świadczą, że kiedyś (może na przełomie XIX/XX wieku) miejsce to specjalne przystosowano do pojenia pasących się w pobliżu zwierząt gospodarskich.

Miejsce to jest w ogóle ciekawe i tajemnicze. W pobliżu znajduje się też Grób Liczyrzepy (drugie miejsce w Karkonoszach tak nazywane znajduje się w Szklarskiej Porębie). Jest to kilka rozrzuconych skałek o dziwnych kształtach. Miejsce to znajduje się blisko drogi nr 358, między Szklarską Porębą a Świeradowem Zdrój, bliżej Świeradowa. Do Kwisy uchodzą tu dwa potoki: lewy dopływ to Wodopój, prawy Płoka (Płóka). Potok Płoka z kolei spływa z Grzbietu Kamienickiego, ze zboczy Dłużca (867 m n.p.m.), z tzw. Tytoniowego Źródła. Nazwa ta wiąże się z przemytem tytoniu przez granicę prusko-austriacką w XVIII i XIX wieku. Koło Tytoniowego Źródła znajdują się także ruiny jakiejś budowli, prawdopodobnie schronu przemytników. W górnym biegu potoku Płoka znajduje się Płókowy Mostek. Nazwy Płoka czy Płóka, Płókowy Mostek mają na pewno związek z pozyskiwaniem złota w Kwisie i jej dopływach metodą płukania piasku. Ta eksploracja prowadzona była pewnie już w średniowieczu przez Walonów. Do Płókowego Mostku można dojść leśną drogą odchodzącą od głównej szosy lub niebieskim szlakiem turystycznym ze Świeradowa albo z Rozdroża Izerskiego.

Wodospad Poidło   (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Tr%C3%A4nke-Wasserfall.jpg/1024px-Tr%C3%A4nke-Wasserfall.jpg)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospad Kwisy, Świeradów Zdrój

Wodospad ten to sztucznie utworzona kaskada na Kwisie. Znajduje się w Świeradowie Zdroju, na południowych krańcach miasta, przy drodze nr 358, w kierunku Szklarskiej Poręby. Miejsce jest malownicze. Wodospad ten porównywany jest z Dzikim Wodospadem w Karpaczu. Niektórzy nawet zażywają tu kąpieli, w lecie, „morsy” kąpią się też w zimie.

Wodospad Kwisy w Świeradowie Zdroju(www.swieradow.pl/)

Sudety

Góry Izerskie

Wodospady na Czarnym Potoku, Czerniawa Zdrój

Czarny Potok to lewy dopływ Kwisy. Jego źródła znajdują się na wschodnim stoku Smreka (1123 m n.p.m.), na wysokości ok. 1055 m n.p.m. Najpierw potok płynie głęboko wciętą doliną między szczytami: Stogiem Izerskim (1108 m n.p.m.), Opaleńcem (825 m n.p.m.), Czerniawską Kopą (776 m n.p.m.) i Czerniawką (573 m n.p.m.). Na potoku, powyżej Czerniawy Zdroju, na odcinku ok. 3 km znajduje się kilka wodospadów i kaskad oraz sztuczna zapora przeciwrumoszowa. Malowniczą doliną prowadzi turystyczny szlak zielony ze Świeradowa na Stóg Izerski.

Zapora przeciwrumoszowa na Czarnym Potoku   (www.swieradow.pl/atrakcje/b168_217785dscf_kopia.jpg)

Dalej Czarny Potok płynie przez Czerniawę Zdrój, za Mirskiem, między miejscowościami Brzeziniec i Karłowiec wpływa do Kwisy.

Literatura:

www.pl.wikipedia.org

www.goryizerskie.pl

www.swieradow.pl

opr. ES