W czasach historycznych na terenie Polski wydobywano złoto w wielu miejscach, głównie na południu, w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim – w okolicy Złotoryi, Lwówka Śląskiego, Legnickiego Pola, w Kotlinie Jeleniogórskiej, w okolicy Głuchołaz w Górach Opawskich, itp. Miejsce, w którym nieprzerwanie wydobywano złoto od średniowiecza do XX wieku jest Złoty Stok położony u podnóża Gór Złotych w Sudetach Wschodnich. Już we wczesnym średniowieczu prowadzono tu prace wydobywcze. Najstarszy dokument mówiący o górnictwie złota w Złotym Stoku pochodzi z 1273 r. Wydał go książę śląski Henryk IV Probus, który zezwolił cystersom z opactwa w pobliskim Kamieńcu (Kamieniec Ząbkowicki) na prowadzenie robót górniczych.
Złoto w złożach złotostockich występuje razem z rudami arsenu. Pierwotnie złoto było głównym kruszcem wydobywanym tutaj. Jednak pod koniec XVI wieku złoża zaczęły się wyczerpywać. Wówczas aptekarz Hans Scharffenberg opracował metody pozyskiwania arsenu z hałd kopalnianych oraz produkcji arszeniku. Zastosowano je w Złotym Stoku i wkrótce ośrodek ten stał się jednym z głównych miejsc produkcji arszeniku (tlenek arsenu, As2O3, silna trucizna), który dawniej był popularnym środkiem do zwalczania gryzoni. Arszenik, w minimalnych dawkach, był także składnikiem pewnych specyfików medycznych. Nadal w kopalniach złotostockich pozyskiwano złoto, lecz teraz nie było ono głównym produktem. Wydobycie rud arsenu oraz uboczne pozyskiwanie złota prowadzono w Złotym Stoku do 1962 roku. Potem kopalnię zamknięto bez podania konkretnych przyczyn. Pozostawiono niszczejące urządzenia, a woda zalewała wyrobiska. Szacuje się, że w ciągu ok. 700 lat eksploatacji złóż wydrążono ok. 300 km korytarzy, które rozmieszczone są na 21 poziomach. Pozyskano ok. 16 ton czystego złota i 126 tys. ton arszeniku.
Opuszczona kopalnia pozostawała przeszło 30 lat. Na początku lat 90. XX wieku powstał pomysł udostępnienia części kopalni do zwiedzania. Autorem i realizatorem tego zamierzenia był ówczesny burmistrz Złotego Stoku Wiktor Lubieniecki. Kilka lat trwały prace przygotowawcze. W maju 1996 r. udostępniono do zwiedzania Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”. Jako pierwszą otwarto Sztolnię Gertruda (500 m długości), następnie Sztolnię Czarną Górną, w której znajduje się wodospad [PODZIEMNY WODOSPAD W KOPALNI ZŁOTA, ZŁOTY STOK]. W roku 2008 udostępniono dolny poziom Sztolni Czarnej Górnej – czyli Sztolnię Czarną Dolną. W kwietniu 2017 roku, po kilku latach prac, otwarto dla zwiedzających Sztolnię Ochrową (była całkowicie zalana wodą). Wydaje się, że to najpiękniejsza sztolnia złotostockiej kopalni. Jej ściany, strop i spąg są pokryte nalotem ochry o barwach od żółtej, poprzez pomarańczową i czerwoną, do brązowej. Ochra to zwietrzelina skał bogatych w związki żelaza.
Dodatkowo w Sztolni Gertruda turyści mogą przepłynąć łodzią odcinek o długości ok. 200 metrów. Zakończenie zwiedzania to podróż Podziemnym Pomarańczowym Tramwajem. W dawnej górniczej cechowni urządzono także Izbę Pamięci, w której zgromadzono dokumenty, książki, dawne przewodniki, stare fotografie, ryciny i przedmioty dokumentujące historię kopalni oraz miasta Złotego Stoku. Warta zwiedzenia jest też rekonstrukcja Średniowiecznej Osady Górniczej. Na turystów czekają jeszcze inne atrakcje – płukanie złota, wybijanie pamiątkowych monet, odlewanie sztabek, wystawa minerałów i inne.
Kopalnia Złota w Złotym Stoku
Złoty Stok, ul. Złota 7
Kopalnia czynna codziennie
kwiecień-październik od 9.00 do 18.00
listopad-marzec od 9.00 do 17.00
Ceny biletów zależne od wariantów zwiedzania, wariant podstawowy: 19 zł normalny, 16 zł ulgowy
Opracowano na podstawie:
opr. ES