Beskidy
Gorce
Gorce leżą w Beskidach Zachodnich. Ich nazwa może pochodzić od słowa gorzeć (palić, płonąć). Chodzi być może o sposób, w jaki ludność tu mieszkająca uzyskiwała polany śródleśne potrzebne do upraw oraz wypasania owiec i bydła. Polany te tworzono poprzez wypalanie lasu, czyli metodą żarową. Jedną z często stosowanych metod żarowych było tzw. cyrhlenie. Cyrhlenie stosowali, przybywający w Karpaty w XIV i XV wieku, a więc także w Beskidy, Wołosi. Od nich metody te przejmowała ludność miejscowa zamieszkująca Beskidy. Cyrhlenie nie polegało na zwykłym, szybkim wypaleniu lasu. Taka metoda, bowiem, groziła wypaleniem zbyt dużej powierzchni lasu, nie mówiąc już o groźbie pożaru. Cyrhlenie przeprowadzano powoli, rozważnie i tak, aby otrzymać polanę o pożądanej wielkości. Proces ten był długotrwały i często trwał kilkanaście do kilkudziesięciu lat. Najpierw na określonym obszarze obdzierano drzewa z kory (do wysokości człowieka). Drzewa usychały. Podszyt i inne mniejsze rośliny wycinano. Dopiero w następnym roku podpalano teren. Na razie nie karczowano pni i nie usuwano kikutów drzew. Na takim obszarze już zaczęto wypasanie zwierząt. Kikuty drzew oraz inne, zdrowe jeszcze, drzewa używano do budowy szałasów, bądź na opał, do palenia ognisk w bacówkach. Ogień w bacówce musiał palić się cały czas, tzn. w czasie całego sezonu wypasu. Ostateczny wygląd polana przybierała dopiero po kilkudziesięciu latach. Po tym czasie wygniły pnie drzew, których z reguły nie karczowano, a roślinność zmieniła się. Wyrosły trawy, zioła i inne rośliny, charakterystyczne dla roślinności pastwiskowej. Polany takie mogły być regularnie koszone. W ten sposób powstawały polany w Beskidach. Wiele takich polan jest w Gorcach, jednak z powodu zaprzestania wypasu polany te zarastają.
Od cyrhlenia powstały często spotykane w Karpatach nazwy wsi, przysiółków, szczytów, itp., na przykład: szczyt Cyrhla nad Białką (1156 m n.p.m.) na Pogórzu Bukowińskim, Toporowa Cyrhla – osiedle w Zakopanem, Polana Cyrla na Mogielicy w Beskidzie Wyspowym i inne. W Karpatach Wschodnich cyrhlenie nazywano czerteżeniem. Polanę powstałą w ten sposób nazywano czerteż, co również ma odbicie w nazwach występujących w polskiej części Karpat, na przykład: Czerteż – polana w paśmie Lubania w Gorcach, Czerteż (774 m n.p.m.) – szczyt w Pieninach Właściwych, Certeż – polana i osiedle w Piwnicznej Zdrój w Beskidzie Sądeckim.
Pochodzenie nazwy Gorce wywodzono także od słowa górce, które oznaczało niskie góry, choć wydaje się, że pochodzenie nazwy Gorców od wypalania polan może być lepiej uzasadnione.
Gorce od północnego zachodu graniczą z Kotliną Rabczańską, od północnego wschodu z Beskidem Wyspowym. Granica z Beskidem Wyspowym biegnie doliną Mszanki na przełęcz Przysłop, potem potokiem Czerwonka na niską przełęcz po południowej stronie Magorzycy, z przełęczy potokiem Głębieniec i dalej wzdłuż rzeki Kamienica Gorczańska do Dunajca. Magorzyca, Wielki Wierch i Kiczora Kamienicka, mimo że znajdują się po południowej stronie Kamienicy Gorczańskiej, należą do Beskidu Wyspowego. Od wschodu Gorce graniczą z Beskidem Sądeckim, a granicą jest rzeka Dunajec. Od południa graniczą z Kotliną Nowotarską i Pieninami, a od zachodu z Beskidem Orawsko-Podhalańskim. Granica biegnie wzdłuż Raby.
Długość Gorców z zachodu na wschód wynosi około 30 kilometrów, a szerokość 15 kilometrów, a ich powierzchnia wynosi około 550 km2.
W ukształtowaniu grzbietów pasma charakterystyczne jest występowanie rozrogu. Rozrogiem jest na przykład najwyższy szczyt Turbacz (1310 m n.p.m.). Od niego odbiega siedem grzbietów w kilku kierunkach. Od niektórych grzbietów odbiegają dalsze, mniejsze. Najwyższe szczyty Gorców to: Turbacz (1310 m), Jaworzyna Kamienicka (1288 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (1276 m), Czoło Turbacza (1259 m), Mostownica (1251 m), Gorc Troszacki (1235 m), Gorc (1228 m), Lubań (1225 m).
Cechą charakterystyczną krajobrazu Gorców są kopulaste szczyty o łagodnych zboczach. Porośnięte są lasem. Występują jeszcze polany – hale – niegdyś sztucznie utworzone na potrzeby pasterstwa. Obecnie niekoszone hale już mocno zarastają lasem.
Gorce zbudowane są z fliszu karpackiego, czyli skał, które powstały z osadów osadzających się na dnie morza. Skały te, głównie piaskowiec, następnie zostały wypiętrzone, a potem uległy jeszcze fałdowaniu. W Gorcach występuje wiele dolin, którymi płyną obfite w wodę potoki. Najdłuższa jest dolina Kamienicy Gorczańskiej (o długości 33 km), a najobszerniejsza dolina Ochotnicy.
W dolinach potoków występuje wiele wodospadów, progów skalnych i wielkich głazów. Wodospady jednak nie należą do wysokich. Najwyższy i najokazalszy, nazywany Spadem, znajduje się na Kamienicy Gorczańskiej. Na zboczach gór występują liczne osuwiska, wąwozy, a także wychodnie skalne o ciekawych kształtach. W Gorcach znajduje się także kilkanaście jaskiń.
Rzeka Kamienica, zwana również Kamienicą Gorczańską, jest lewym dopływem Dunajca. Jej źródła znajdują się pod Turbaczem. Czasem górny bieg rzeki, od źródeł do osiedla Rzeki (jest to część wsi Lubomierz, leżąca przy granicy z miejscowością Szczawa) nazywany jest Kamienickim Potokiem, płynie przez teren Gorczańskiego Parku Narodowego. Poniżej osiedla Rzeki Kamienica Gorczańska wpływa na teren Beskidu Wyspowego. Płynie doliną między szczytami: Kiczorą Kamienicką i Wielkim Wierchem w Gorcach a Jasieniem i Mogielicą w Beskidzie Wyspowym. Potem rzeka przepływa przez wsie Szczawa i Kamienica, w miejscowości Zabrzeż wpływa do Dunajca. Jej długość liczy 32 km. Od ujścia potoku Głębieniec do ujścia do Dunajca Kamienica Gorczańska stanowi granicę między Gorcami a Beskidem Wyspowym. Rzeka przepływa przez teren skalisty, w jej korycie znajdują się odsłonięcia skał, głazy, progi.
Wodospad Spad na rzece Kamienica Gorczańska, miejscowość Szczawa, przysiółek Berkówka
W przysiółku Berkówka należącym do Szczawy, w miejscu, gdzie Kamienica Gorczańska płynie blisko drogi wojewódzkiej nr 968, znajduje się wodospad Spad o wysokości około 2,2 m. Woda spada z piaskowcowego progu dwoma kaskadami. Ciekawe jest to, że pod względem ilości spadającej wody wodospad ten należy do największych w całych Beskidach. Nazywany bywa „Gorczańską Niagarą”.
Wodospad Spad, fot. Jerzy Opioła
www.wikipedia.pl
www.gorczanskipark.pl
opr. ES
