Wodospady w Beskidach
Beskidy – góry na południu Polski, najmłodsze góry w Polsce. Powstały w czasie alpejskich ruchów górotwórczych (około 20 mln lat temu), podobnie jak całe Karpaty. Zbudowane są z fliszu karpackiego. Flisz karpacki to ułożone na przemian warstwy skał osadowych, głównie piaskowców, zlepieńców, łupków, mułowców, iłowców, rzadziej margli i wapieni. Materiał ten osadzał się na dnie morza (części oceanu Tatydy), które znajdowało się przez około 100 mln lat na obszarze dzisiejszych Karpat. Osadzanie się materiału skalnego trwało wiele milionów lat. Flisz karpacki charakteryzuje się budową warstwową. Głębiej, w obrębie spągu danej warstwy, znajduje się grubszy materiał skalny, stopniowo przechodzi w drobniejszy, w obrębie stropu danej warstwy znajdują się warstwy ilaste.
Flisz karpacki, fot. Tomasz Kuran (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Carpathian_flysch_cm03.jpg)
Potem materiał skalny, ułożony warstwami, ulegał scementowaniu (zdiagenezowaniu), był poddawany sfałdowaniu, a następnie został nasunięty ku północnemu zachodowi, północy, północnemu wschodowi i wschodowi w formie płaszczowin, a potem uległ jeszcze wypiętrzeniu. W ten sposób powstały Beskidy (czasem zwane są też fliszowymi). Najstarsze beskidzkie skały fliszowe znajdują się na pograniczu Beskidu Śląskiego i Pogórza Śląskiego.
Beskidy rozciągają się od rzeki Beczwy (w Czechach) na zachodzie po rzekę Czeremosz (na Ukrainie) na wschodzie. Ciągną się z zachodu na wschód na przestrzeni prawie 600 km, ich szerokość waha się od 50 do 70 kilometrów. Beskidy leżą na obszarze Czech, Słowacji, Polski, Ukrainy oraz Rumunii. Należą do Karpat Zewnętrznych. Dzielą się na trzy grupy: Beskidy Zachodnie, Środkowe i Wschodnie. W ich obrębie wyróżniamy wiele pasm. Na obszarze Polski są to między innymi: Beskid Śląski, Żywiecki, Mały, Średni, Wyspowy, Makowski, Sądecki, Niski, a także Gorce i Bieszczady. Na zachód od Beskidu Śląskiego, w Czechach, znajduje się pasmo Beskidu Śląsko-Morawskiego (najwyższy szczyt Lysá hora – Łysa Góra 1324 m n.p.m.). Na północy Beskidy łagodnie przechodzą w pasmo Pogórza Karpackiego.
Najwyższym szczytem Beskidów jest Howerla (2061 m n.p.m.) na Ukrainie, w paśmie Czarnohory w Beskidach Wschodnich. Na obszarze Polski najwyższym szczytem jest Babia Góra (1725 m n.p.m.) w Beskidzie Żywieckim należącym do Beskidów Zachodnich.
Pasma Beskidów są dość zróżnicowane pod względem wysokości. W najniższych pasmach wysokości szczytów kształtują się od kilkuset metrów do 1000 m n.p.m. i nieco ponad 1000 m (Beskid Mały – Czupel 933 m n.p.m., Łamana Skała 929 m, Leskowiec 922 m; Beskid Makowski – Mędralowa 1169 m; Beskid Wyspowy – Mogielica 1170 m; Beskid Niski – Lackowa 997 m, Busov na Słowacji 1002 m). W wyższych pasmach wysokości szczytów kształtują się od 1000 do przeszło 2000 m n.p.m. (Beskid Śląsko-Morawski – Łysa Góra 1324 m; Beskid Śląski – Skrzyczne 1257 m, Barania Góra 1220 m; Beskid Żywiecki – Babia Góra 1725 m, Gówniak 1617 m, Pilsko 1517 m; Gorce – Turbacz 1310 m; Beskid Sądecki – Radziejowa 1262 m, Jaworzyna Krynicka 1114 m; Bieszczady Zachodnie – Tarnica 1346 m, Bieszczady Wschodnie – Pikuj na Ukrainie 1408 m). Najwyższe szczyty w Beskidach znajdują się w Beskidach Wschodnich na Ukrainie: Wielka Sywula (1836 m n.p.m.) w Gorganach, Bliźnica (1883 m) w paśmie Świdowca i najwyższy szczyt całych Beskidów – Howerla (2061 m) w paśmie Czarnohory.
W krajobrazie Beskidów dominują łagodne, kopulaste szczyty, porośnięte lasem. Występują też łąki – hale, na których dawniej wypasano owce. Ale są także pasma gór o stromych zboczach, wąskich i głębokich dolinach, których krajobraz przypomina wyższe góry. Na przykład Gorgany czy pasmo Czarnohory przypominają Tatry Zachodnie.
Roślinność w Beskidach ma charakter piętrowy. W reglu dolnym (900 – 1150 m n.p.m.) występują lasy liściaste i mieszane (buk, jodła, jawor, świerk), w reglu górnym (1150 – 1360 m n.p.m.) są lasy świerkowe. Powyżej 1360 m n.p.m. pojawia się kosodrzewina (piętro subalpejskie), a także jarząb zwyczajny i pojedyncze, karłowate świerki (na Babiej Górze i Pilsku piętro to znajduje się na wysokości od 1390 do 1650 m n.p.m.). Powyżej 1650 m na Babiej Górze występuje piętro halne (alpejskie), gdzie rosną przede wszystkim trawy, np. sit skucina, kostrzewa niska, kostrzewa karpacka, mietlica alpejska.
W Beskidach, zwłaszcza w Beskidach Zachodnich, występują łąki – hale – na których od wieków wypasano bydło i owce. Dziś wiele hal zarasta lasem, ponieważ gospodarka pasterska od kilkudziesięciu lat zanika. W niewielu miejscach prowadzi się kulturowy wypas owiec. O tym można przeczytać tu: http://owca-plus.pl/przykladowa-strona-owca/owce-w-beskidach/.
Siecz rzeczna Beskidów jest gęsta, wchodzi w skład dorzeczy największych rzek Europy Środkowo-Wschodniej: Odry, Wisły, Dunaju i Dniestru. Z polskich Beskidów wypływają jedne z większych dopływów Odry (Olza) i Wisły. Sama Wisła ma źródła na zboczach Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Duże dopływy Wisły wypływają z Beskidów, bądź płyną przez nie na dużych odcinkach (prawe dopływy – Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka, San).
W Beskidach nie ma dużych wodospadów. Budowa geologiczna Beskidów, typy skał, rzeźba krajobrazu nie pozwoliły na wykształcenie się wysokich progów skalnych. Jednak wodospady te są bardzo ciekawe z powodu ich budowy i walorów widokowych. Ich progi, zbudowane z fliszu karpackiego, ukazują charakterystyczną budowę warstwową tej skały. Widać to szczególnie przy takich wodospadach jak: Kaskady Rodła w Beskidzie Śląskim, wodospad Dusiołek w Beskidzie Małym, wodospad na Mosornym Potoku w Beskidzie Żywieckim i innych. Najwyższe wodospady w Beskidach osiągają wysokość od kilku do ok. dziesięciu metrów. Najwyższy jest wodospad w Sopotni Wielkiej na potoku Sopotnia w Beskidzie Żywieckim. Ma wysokość 10 metrów.
Wodospady w Beskidach są ciekawe pod względem widokowym i przyrodniczym. Przegląd wodospadów beskidzkich zaczynamy od Beskidu Śląskiego.
Beskidy
Beskid Śląski
Kaskady Rodła na potoku Biała Wisełka, miejscowość Wisła (Wisła Czarne)
Kaskady Rodła – tak nazwano zespół około 25 naturalnych wodospadów i kaskad na Białej Wisełce – potoku spływającym z północno-zachodnich stoków Baraniej Góry (1222 m n.p.m.), drugiego co do wysokości szczytu Beskidu Śląskiego.
Północno-zachodnie stoki Baraniej Góry stanowią obszar źródliskowy Wisły. Tu wypływają dwa (z trzech) główne potoki, tworzące Wisłę – Biała Wisełka i Czarna Wisełka. Łączą się na obszarze osiedla Wisła Czarne. W miejscu ich połączenia wybudowano w roku 1974 zaporę oraz zbiornik wodny – Jezioro Czerniańskie. Jezioro spełnia rolę zbiornika retencyjnego i jest zbiornikiem wody pitnej. Powierzchnia jeziora wynosi 360 tys. m², jego pojemność to 4,5 mln m³. Wysokość zapory – 37 m, jej długość – 270 m. Zapora zaprojektowana została przez Jana Stonawskiego. Z Jeziora Czerniańskiego wypływa potok o nazwie Wisełka. Kilka kilometrów dalej łączy się z potokiem Malinka (trzecim potokiem źródłowym Wisły) i dalej płynie już rzeka Wisła.
Obszar źródliskowy Wisły na zboczach Baraniej Góry to teren podmokły, bagnisty, występuje tu wiele źródełek, łączących się w potoki. Obszar porasta las jodłowo-bukowy z domieszką jesionów, jaworów i świerków. Pojawia się sztucznie nasadzona limba i kosodrzewina. Teren źródlisk jest obszarem chronionym. Jest tu Rezerwat przyrody „Barania Góra” oraz Rezerwat przyrody „Wisła”.
Kaskady Rodła właściwie znajdują się na potoku Wątrobnym, po jego połączeniu z potokiem Roztocznym powstaje Biała Wisełka. Wysokość kaskad na potoku Wątrobnym wynosi od 0,5 do ok. 5 metrów. Nachylenie koryta jest od 8 do 10%. U podnóża wodospadów występują kotły eworsyjne. Na progach wodospadów odsłaniają się skały, ukazujące charakterystyczny flisz karpacki. Jest on dwojakiego rodzaju. Niżej położone progi odsłaniają tzw. warstwy godulskie (zbudowane z drobnoławicowych piaskowców i łupków). Wyżej położone kaskady (o większej wysokości) występują na tzw. warstwach istebniańskich, zbudowanych z masywniejszych piaskowców i zlepieńców. Kaskady powstały w związku z erozyjną działalnością potoku, a także dzięki odpowiedniemu ułożeniu warstw skalnych.
Nazwa Kaskady Rodła powstała stosunkowo niedawno. Kiedyś były to po prostu wodospady na potoku Wątrobnym. Pomysłodawcą nowej nazwy był Jan Krop, ówczesny przewodniczący Towarzystwa Miłośników Wisły. Uroczystość nadania nazwy wodospadom Białej Wisełki odbyła się 19 września 1987 roku, w 65 rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech. W uroczystości udział wzięli zasłużeni członkowie ZPwN, m.in. Edmund Osmańczyk – były przewodniczący Związku, a później jego kronikarz. Organizatorami uroczystości były: Towarzystwo Miłośników Wisły, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe i Oddział PTTK w Wiśle.
Do Kaskad Rodła można dojść niebieskim szlakiem prowadzącym z Wisły Czarne na Baranią Górę.
Kaskady Rodła, jedna z większych kaskad, fot. Sebastian Nanek (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Wodospad_Wiselka_Biala.jpg/448px-Wodospad_Wiselka_Biala.jpg)
Barania Góra, fot. Ewa i Marek Wojciechowscy (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/Barania_Gora_15.jpg)
Literatura:
www.pl.wikipedia.org
www.beskidslaski.pl
opr. ES