Beskidy
Beskid Mały
Wodospad Dusiołek, miejscowość Las
Beskid Mały – pasmo należące do Beskidów Zachodnich. Stanowi przedłużenie Beskidu Śląskiego w kierunku wschodnim. Jego długość wynosi ok. 35 km, szerokość ok. 10 km.
Beskid Mały od zachodu graniczy z Beskidem Śląskim. Pasma te rozdziela tzw. Brama Wilkowicka (od miejscowości Wilkowice). Jest to obniżenie, powstałe w wyniku zmniejszonej odporności skał między dwoma uskokami tektonicznymi. Jeden stanowi wschodnią granicę Beskidu Śląskiego, drugi to zachodni kraniec Beskidu Małego – grupa Magurki Wilkowickiej. Brama Wilkowicka zawsze była jednym z ważnych przejść przez Beskidy. Prowadził tędy szlak handlowy ze Śląska na Węgry. Przez obniżenie płynie rzeka Biała. Prowadzi tędy szlak kolejowy z Bielska-Białej do Żywca oraz odcinek drogi ekspresowej łączącej te dwa miasta.
Od północy Beskid Mały graniczy z Pogórzem Śląskim i Pogórzem Wielickim, na wschodzie z Beskidem Makowskim, od którego oddziela go rzeka Skawa. Do Beskidu Małego na wschodzie należą także: grupa Jaroszowickiej Góry i Wierzchowiny, leżące na prawym brzegu Skawy. Na południu Beskid Mały graniczy z Kotliną Żywiecką i Beskidem Makowskim.
Rzeka Soła dzieli Beskid Mały na dwie główne części. Część zachodnia to grupa Magurki Wilkowickiej. Do części wschodniej należy tzw. Beskid Andrychowski (nazywany też Zasolskim, bo za rzeką Sołą), a także Pasmo Bliźniaków, Grupa Kocierza, Pasmo Łamanej Skały, Masyw Leskowca i Grupa Żurawnicy.
Najwyższe szczyty Beskidu Małego to w części zachodniej: Czupel (930 m n.p.m., najwyższy szczyt całego Beskidu Małego), Magurka Wilkowicka (909 m), Groniczki (839 m), Chrobacza Łąka (828 m) i inne. W części wschodniej – Łamana Skała (929 m), Leskowiec (922 m), Groń Jana Pawła II (890 m), Wielki Gibasów Groń (890 m) i inne.
Beskid Mały leży w dorzeczu trzech dużych dopływów Wisły – Białej, Soły i Skawy. Soła tworzy przełom przez Beskid Mały. Rzeka ta należy do rzek szczególnie niebezpiecznych. W czasie topnienia śniegu w górach oraz po dużych, nawalnych ulewach wiosennych i letnich rzeka przybiera bardzo szybko, powoduje podtopienia i groźne powodzie. Obszar jej dorzecza charakteryzuje się dużymi opadami. Dlatego na Sole, na obszarze Beskidu Małego, powstały aż trzy zapory i trzy sztuczne zbiorniki wodne – Jezioro Żywieckie (utworzone w 1966 r.), Międzybrodzkie (utworzone w 1937 r.) i Czanieckie (1966 r.). W ten sposób powstała tzw. Kaskada Soły. Inwestycje te zapobiegają powodziom. Jeziora są rezerwuarem wody pitnej dla okolicznych miast. Przy zaporach znajdują się elektrownie wodne. Ponadto na pobliskiej górze Żar znajduje się sztuczne jezioro będące częścią systemu elektrowni szczytowo-pompowej Porąbka-Żar.
W ostatnich latach dokończono budowę zapory i sztucznego jeziora na Skawie. Jest to Jezioro Mucharskie (początek budowy w 1986 r., ukończone w 2018 r.). Znajduje się w zachodniej części Beskidu Małego, na terenie gmin Mucharz, Stryszów i Zembrzyce.
W Beskidzie Małym występują także nieliczne źródła mineralne, jednak nie są wykorzystywane. Wiele jest natomiast zwykłych źródeł. Ludowe legendy mówią o niezwykłych, leczniczych właściwościach niektórych z nich. Często znajdują się przy nich kapliczki. Przy źródle we wsi Ślemień powstało sanktuarium Matki Boskiej zwane Jasna Górka.
Wodospad Dusiołek to największy wodospad w Beskidzie Małym. Znajduje się na potoku Dusica, dopływie Kocońki. Potok Dusica spływa z południowo-wschodnich stoków grzbietu łączącego Łamaną Skałę i Smrekowicę. W miejscowości Las wpływa do potoku Kocońka. Dusica w swym górnym biegu płynie przez las porastający zbocza, w stromym jarze. Na tym odcinku znajdują się liczne bystrza i wodospady. Największy jest wodospad Dusiołek. Woda spływa tu z progu skalnego (właściwie z jednego wielkiego głazu) o wysokości ok. 3 metrów.
Kilkadziesiąt metrów powyżej wodospadu znajduje się inna atrakcja. Jest to Jaskinia Komonieckiego – jedna z większych i ciekawszych jaskiń Beskidu Małego. Jaskinia, a właściwie grota, ma 115 m2 powierzchni. Wejście do niej ma około 15 m szerokości i 2 m wysokości. Znajduje się pod dużą płytą skalną. Jaskinię tworzy tylko jedna komora. Nie ma żadnych korytarzy ani odgałęzień. Górą, po owej płycie skalnej, spływają wody potoku Dusica. Zazwyczaj wody jest niewiele. Ciekawie wygląda to zimą, gdy woda zamarza i wejście do jaskini zasłonięte jest lodospadem.
Do jaskini oraz do wodospadu nie prowadzi bezpośrednio żaden szlak. Można tam dojść żółtym szlakiem prowadzącym z miejscowości Las (leżącej przy drodze Żywiec – Sucha Beskidzka) na Łamaną Skałę. W odpowiednim miejscu należy zejść ze szlaku i pójść ścieżką, oznaczoną czerwonymi kropkami na drzewach. Najpierw dochodzi się do Jaskini Komonieckiego. Około 50 m niżej znajduje się wodospad Dusiołek.
W Beskidzie Małym występuje więcej jaskiń. Znaleziono i opisano dotychczas około 50. Flisz karpacki charakteryzuje się tym, że często występują w jego obszarze osuwiska i jaskinie. Są to innego typu jaskinie niż np. na obszarach krasowych. Nie posiadają odgałęzień i korytarzy. Są to jaskinie tzw. dylatacyjne, powstałe w czasie osuwisk jako szczeliny i puste przestrzenie. Jaskinie takie są niestabilne i niebezpieczne. Występować mogą w nich dalsze osuwiska, zalania wodą i inne nieprzewidziane sytuacje. Dlatego samodzielne penetrowanie tych jaskiń przez nieprzygotowanych turystów jest niebezpieczne.
Wodospad Dusiołek, fot.: www.pl.wikipedia.org
Jaskinia Komonieckiego, fot.: www.pl.wikipedia.org
Literatura:
www.pl.wikipedia.org
www.beskidmaly.pl
Opr. ES